Lech Chmiel, Bogdan Jagiełło, Andrzej Syta

Historia. Klasa 3 gimnazjum. Podręcznik

Adam

Warszawa 2002

OPIS

Opracowanie dydaktyczne

Podręcznik przedstawia zarys historii powszechnej od I wojny światowej do współczesności. Autorzy koncentrują się na dziejach ziem polskich, Europy Zachodniej, USA i Rosji, resztę świata traktując marginalnie. Pisany jasnym językiem, podręcznik zaopatrzono w zestawienie najważniejszych wydarzeń, każdy rozdział opatrzono zestawem pytań i ćwiczeń, korespondujących z jego treścią. W narrację wpleciono niewielką ilość tekstów źródłowych. Brak słowniczka trudniejszych pojęć i indeksu. Książka jest bogato ilustrowana (fotografie dobrano jednak w sposób dość monotonny) i zaopatrzona w barwne, dokładne mapy.

Faktografia

Podręcznik przeładowano wiadomościami z historii militarnej, niekiedy bardzo szczegółowymi (na s. 7 dane techniczne pancerników, łącznie z grubością „pancerza burtowego”). Dotyczy to także materiału ilustracyjnego, z którego można wnioskować, że typowym ubiorem XX-wiecznego Europejczyka był mundur. Informacje o dziejach stosunków międzynarodowych i gospodarki wyróżniają się przejrzystością, o historii struktur społecznych i kultury – powierzchownością.

Historia toczy się tu w rytm działań wojennych, otwierania frontów i staczania bitew, następnie – zdarzeń politycznych, z udziałem społeczeństwa jako obserwatora, najczęściej o jednorodnych poglądach, lub sterowanego rozkazami uczestnika. Wpływa to poważnie na obraz zjawisk historycznych: np. przemiany w ZSRR i wielkie czystki zdają się dziełem li tylko Stalina, nie jest bowiem wyjaśniony społeczny mechanizm zdarzeń.

Obraz wspólnoty narodowej, kulturowej i politycznej

Z powodu „zdarzeniowego” typu narracji historycznej obraz społeczeństwa jako wspólnoty kulturowej jest niewyraźny. Jak można sądzić, uczeń po lekturze podręcznika nie będzie potrafił wiele na ten temat powiedzieć. Autorzy wielokrotnie podkreślają, że słabość II Rzeczypospolitej wynikała z niedostatecznej „integracji” społeczeństwa wokół „nadrzędnych interesów państwa” (np. s. 114). Trudno odgadnąć, o jakie postawy w praktyce miałoby chodzić, ów priorytet „państwa” harmonizuje wszakże z wizją historii, w której najważniejsze są postaci polityków i wojskowych.

Autorzy starają się o obiektywizm, opisując problemy mniejszości narodowych, jest to jednak temat marginesowy w podręczniku. Uwagi o aneksji Wilna do II RP zdają się jednostronne, gdy przypomina się o 1-procentowym udziale Litwinów wśród mieszkańców, nie wzmiankując o ludności żydowskiej miasta: uczeń będzie przekonany, że 99% Wilnian było Polakami (s. 58). Mniejszości są także przedstawiane jako żywioł utrudniający „integrację” społeczną, tak jakby polski rdzeń społeczeństwa II Rzeczypospolitej odznaczał się jednolitością poglądów i dążeń.

W rozdziałach dotyczących II wojny światowej, tekst na temat losu europejskich Żydów jest rażąco zwięzły w zestawieniu z rozbudowanymi opisami bitew i frontów. Trudno się domyślić, dlaczego autorzy piszą fonetycznie: „szoa” (s. 213).

Opisując dzieje PRL, autorzy rejestrują kolejne posunięcia władzy, wspominając o społeczeństwie w momentach niepokojów i kryzysów. Występuje ono w roli obserwatora wydarzeń, trudno się domyślić różnorodności postaw wobec systemu. Sprawy kultury zostały rozwiązane w dużej mierze przez wyliczenia nazwisk i tytułów.

Lakoniczne są wzmianki o akcji „Wisła”. W ustępach dotyczących marca 1968 roku, wątek antysemicki jest jedynie sygnalizowany, słowo „syjonizm” i jego specyficzne używanie w ówczesnej propagandzie – nie wyjaśnione.

Varia

Na s. 68 pojawia się sformułowanie „totalitaryzm komunistyczny”, brak jednak wyjaśnienia terminu „totalitaryzm”. Fragmenty dotyczące historii ZSRR są rejestrami faktów, pozbawionymi wyjaśnień. Nie ma wzmianki o I Pięciolatce i jej znaczeniu. Czytelnik może zrozumieć, że NEP zakończył się w 1924 (s. 67), a dyktaturę partii komunistycznej wprowadzono w 1934 roku (s. 70).

Na s. 84 nie wyjaśniono, czym jest taśmowy system produkcji.

Tytuł podrozdziału „Oświata warunkiem postępu w rozwoju cywilizacyjnym i procesie integracyjnym” brzmi jak hasło propagandowe i zniechęca do lektury (s. 109).

Na s. 121 należałoby podać źródłosłów „sanacji”.

Na s. 127: niewłaściwa kolejność nazwisk pod zdjęciem.

Na s. 144 ciągi nazwisk ludzi kultury – bez wartości poznawczej.

Na s. 228 uczeń nie domyśli się, która z osób na fotografii jest Wandą Wasilewską.

Przemawiający na fotografii ze s. 246 Nikita Chruszczow nie ujawnia zbrodni Stalina, gdyż nastąpiło to w tajnej części Zjazdu (o czym nie informuje się także w tekście).

Strona tygodnika „Po Prostu”, reprodukowana na s. 283, nie pochodzi z okresu „poprzedzającego Polski Październik”, ponieważ widać na niej datę 24 II 1957.

Opracował Błażej Brzostek