HISTORIA

Klasa I


WITOLD BOBIŃSKI 

Historia Ludzi. 1 Klasa Gimnazjum. Od czasów najdawniejszych do pierwszych odkryć geograficznych

Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK Sp. z o.o.

Rok wydania 2000 Wydanie pierwsze

OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Podręcznik obejmuje okres od czasów prehistorycznych do pierwszych odkryć geograficznych. Materiał został podzielony na trzydzieści pięć rozdziałów, co odpowiada w przybliżeniu liczbie tygodni w roku szkolnym. Każdy z tych rozdziałów składa się z dwóch części, tak że na każdą lekcję przypada jeden temat do omówienia.
Książka, napisana bardzo przystępnym językiem, jest również starannie opracowana pod względem graficznym. Duża liczba kolorowych map, zdjęć i ilustracji pobudza wyobraźnię. Podręcznik zawiera wiele ciekawych tekstów źródłowych oraz komentarzy historyków dających wyobrażenie o życiu codziennym oraz kulturze minionych epok. Obok takich ciekawostek, jak urywki z poezji miłosnej starożytnego Egiptu, recepta na okład stosowany w stanach zapalnych w starożytnej Mezopotamii, czy fragment statutów cechów wrocławskich z XIII wieku zamieszczone zostały tam również wyjątki z kanonicznych tekstów kultury europejskiej, takich jak Stary i Nowy Testament, Timajos Platona, czy Boska komedia Dantego, a również cytaty z Sunny, Kodeksu Hammurabiego oraz eposu o Gilgameszu. Istotną zaletą podręcznika jest to, że nie jest on przeładowany merytorycznie. W osobnych ramkach, zainteresowany czytelnik znajdzie jednak rozwinięcia do poszczególnych rozdziałów.
Książka zawiera wiele ciekawie sformułowanych pytań oraz poleceń pobudzających wyobraźnię historyczną ucznia. Nauczyciel znajdzie tam również wiele interesujących pomysłów pracy w klasie oraz sugestii wspólnych zabaw edukacyjnych. Tak na przykład przy omawianiu cywilizacji starożytnego Egiptu autor proponuje zabawę w "pisanie po egipsku", w innym miejscu Witold Bobiński podsuwa pomysł przygotowania i wygłoszenia na forum klasy krótkiego przemówienia mającego przekonywać o zaletach lub wadach demokracji ateńskiej. Na końcu każdego rozdziału znajdują się tablice chronologiczne oraz sugestie dalszych lektur.

OBRAZ WSPÓLNOTY KULTUROWEJ, POLITYCZNEJ I SPOŁECZNEJ
Witold Bobiński wyraźnie kładzie nacisk na ukazanie wspólnych korzeni kultury europejskiej, przy czym niekiedy owa naszkicowana przez niego wspólnota kulturowa sięga poza granice wąsko pojętej Europy. Autor przedstawia kodeks Hammurabiego jako początek prawa stanowionego, ukazuje związki między judaizmem, chrześcijaństwem a islamem, pisze o rozwoju alfabetu opracowanego przez Fenicjan, a następnie przejętego przez Greków i Rzymian, wspomina również o przejęciu greckiej tradycji filozoficznej przez Arabów. Jedność kulturową Europy podkreślają również części podręcznika poświęcone średniowieczu. Tak na przykład jeden z rozdziałów, zatytułowany "Europa wspólna, choć różnorodna" rozpoczyna się od słów: "Błądzący po średniowiecznej Europie (w poszukiwaniu sławy i przygody) rycerz nie czułby się obco na ogromnym obszarze od Skandynawii po Hiszpanię i Sycylię i od Irlandii po Polskę. Choćby dlatego, że co jakiś czas napotykałby kamienne lub ceglane kościoły, klasztory, katedry - znaki obecności chrześcijaństwa (w zachodnim wydaniu) ogarniającego cały ten obszar." (s. 246) Z rozdziału tego dowiadujemy się również o wspólnej dla całej Europy kulturze rycerskiej. W innym miejscu czytamy o średniowiecznej Hiszpanii: "Połączenie normańskiej surowości z arabskim bogactwem ornamentów do dziś symbolizuje wielokulturowość i różnorodność wczesnej Europy. Tej Europy, która dziś czasem zapomina, że np. cyfry (tzw. arabskie) i papier zawdzięcza całkowicie nieeuropejskim Arabom" (s. 250).
W tym kontekście Polska jawi się jako jedno z państw europejskich powiązane z nimi zarówno kulturowo, jak i ekonomicznie. Związki te podkreślają liczne wzajemne nawiązania w rozdziałach poświęconych historii powszechnej i historii Polski. Autor ukazał również te czynniki, które wpłynęły na odmienny rozwój Polski pod wzglądem społecznym i ekonomicznym w stosunku do państw Europy zachodniej. Wspomniał o poszerzaniu się zakresu przywilejów szlacheckich, o utrudnieniach w rozwoju miast oraz o specjalizacji w produkcji rolnej.
Szkoda tylko, że poświęcając tyle uwagi różnorodności a zarazem wspólnocie kulturowej Europy, w rozdziałach dotyczących Polski autor nie zwrócił uwagi na wielokulturowość państwa Piastów i Jagiellonów. We fragmentach poświęconych podziałowi dzielnicowemu i panowaniu Kazimierza Wielkiego nie wspomniano o przybyłych w tym okresie na tereny Polskie Żydach, nie ma o nich również mowy przy opisie roli mieszczaństwa w średniowiecznej Polsce. Pominięci zostali też Ormianie, wspomina się jedynie o osadnictwie niemieckim.

FAKTOGRAFIA
Autor podręcznika wiele miejsca poświęcił nie tylko historii wydarzeniowej, ale również historii społecznej, dziejom kultury oraz przeobrażeniom życia codziennego. Znajdziemy tam między innymi fragment poświęcony wychowaniu dzieci w starożytnym Egipcie, roli kobiet w Atenach i Sparcie, czy życiu codziennemu w miastach średniowiecznych, a również filozofii i dramaturgii antycznej Grecji oraz funkcjonowaniu średniowiecznych uniwersytetów. W podręczniku omówione zostały zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej, wskazano też na różnice między antycznym a współczesnym rozumieniem pojęcia demokracja.
Autor stara się przybliżyć czytelnikom wierzenia i kodeksy moralne kultur antycznych. Omówione zostały również dość obszernie historia powstania oraz podstawowe zasady etyczne trzech wielkich religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Na pierwszy rzut oka niepokój budzi fakt, że historia Izraela zamieszczona została w rozdziale w całości poświęconym początkom chrześcijaństwa. Jednak układ ten pozwolił autorowi wyraźnie ukazać związki między judaizmem a chrześcijaństwem. Witold Bobiński podkreśla, że teologia i etyka chrześcijańska wyrastają z judaizmu, równocześnie stara się jednak wytłumaczyć, dlaczego część Żydów nie przyjęła nowej wiary. Do zastanowienia się nad relacją między oboma wyznaniami skłania między innymi polecenie zawarte na końcu rozdziału poświęconego narodzinom chrześcijaństwa: "Odpowiedz, w jakich okolicznościach pojawiło się chrześcijaństwo, a następnie wybierz i uzasadnij jedno ze stwierdzeń: a) Chrześcijaństwo wyrosło z judaizmu i ma z nim wiele punktów wspólnych. b) Chrześcijaństwo i judaizm to dwie zupełnie różne i odrębne religie." Również przy opisie religii muzułmańskiej autor wskazuje na podobieństwa, a również różnice między trzema religiami monoteistycznymi, judaizmem, chrześcijaństwem i islamem.
Autorowi udało się również zachować odpowiednie proporcje między historią Polski a historią powszechną. Część podręcznika poświęcona średniowieczu składa się z dwóch rozdziałów: w pierwszym z nich omówione zostały dzieje średniowiecznej Europy, w drugim autor koncentruje się na historii Polski. Dzięki zachowaniu tej kolejności a również dzięki licznym wzajemnym nawiązaniom w obu rozdziałach historia Polski zostaje umieszczona w szerszym kontekście europejskim. Szkoda tylko, że nie znalazło się tam również miejsce na opis wielokulturowości średniowiecznej Polski. W podręczniku nie znajdziemy informacji o osiadłych w Polsce Żydach, czy Ormianach. Pojawia się jedynie wzmianka o osadnictwie niemieckim za czasów rozbicia dzielnicowego oraz o niemieckim pochodzeniu Wita Stwosza.
Autor poświęcił również sporo uwagi pozycji kobiet w różnych kulturach i okresach dziejowych poczynając na starożytnego Egiptu, poprzez Ateny, świat islamski po średniowieczną Polskę.

VARIA
W rozdziale poświęconym zjednoczeniu Polski za Władysława Łokietka autor, przytaczając negatywne skutki rozbicia dzielnicowego pisze: "Innego jeszcze zagrożenia obawiał się Kościół - zagrożenia języka i obyczajów polskich przez napływ licznych kolonistów niemieckich." (s. 287) Czy aby nie jest to przenoszeniem dzisiejszego sposobu myślenia w realia średniowiecznej Polski? Czy duchowieństwo polskie, posługujące się łaciną i po części samo pochodzące z różnych krajów Europy istotnie widziało zagrożenie dla kultury polskiej w napływie niemieckich kolonistów? Zresztą dlaczego konsolidacja kraju miałaby tu coś zmienić, w końcu i w późniejszych wiekach na ziemie polskie przybywali niemieccy osadnicy.

Opracowała Zofia Wóycicka