Tytuł: Przygoda z czytaniem – kształcenie literacko-kulturowe

Wydawnictwo: MAC Edukacja

Wydanie I, Kielce 2002

OPIS:

Opracowanie dydaktyczne

Rozdziały „Po prostu miłość” oraz „Na scenach i na stadionach” wprowadzają duże porcje wiedzy historyczno-literackiej, przedstawiając w pierwszym – historyczne „kostiumy” miłości w różnych epokach, w drugim – źródła i rozwój dramatu greckiego oraz pojęcie tragizmu. Wydaje się, że taki układ nie jest najbardziej fortunny w podręczniku dla gimnazjalnym, ponieważ wprowadzony tu materiał historyczno-literacki będzie ponownie omawiany w liceum, zabierając w podręczniku miejsce, które mogłoby być wypełnione przez teksty poszerzające indywidualną wrażliwość ucznia, dające pretekst do rozmowy o własnych doznaniach, uczące nazywać miłosne czy konfliktowe relacje z innymi ludźmi. Podręcznik stawia uczniowi wysokie wymagania w zakresie analizy tekstów literackich, zwłaszcza poetyckich, a także w zakresie znajomości historii Polski (na przykład przy okazji omawiania „Antygony” i późniejszych nawiązań do dramatu w wierszach Miłosza i Iłłakowiczówny, które dotyczą tragicznych momentów współczesnej polskiej historii politycznej) i historii literatury. Pytania analityczne formułowane są w sposób wymagający od ucznia zapoznania się najpierw z hasłami w słownikach pojęć literackich, a potem zastosowania ich w analizie utworu, wymagają więc dużej dojrzałości w samodzielnej pracy. W podręczniku uczeń znajdzie także propozycje dyskusji, w których wiedzę historyczno-literacką i kulturową będzie musiał odnieść do współczesności (na przykład przy omawianiu tekstu „Romea i Julii” pytany jest: „Czym różnią się Romeo i Julia od chłopców i dziewcząt z Twojego pokolenia, a w czym ich przypominają?”). Teksty zebrane w podręczniku są ciekawe, choć, jak wcześniej zaznaczałam, zasada ich doboru być może nie jest najlepsza. Materiał ikonograficzny jest dość skromny.

Wobec stereotypów – sprawności komunikacyjne

Teksty w rozdziale „Po prostu miłość” są ułożone w porządku historycznym, a pytania do nich kładą nacisk na znajomość konwencji epoki, a nie na przeżycia miłosne bohaterów tych tekstów. Autorzy nie proponują uczniowi języka, w którym mógłby rozmawiać o własnych przeżyciach, nadziejach i lękach związanych ze słowem „miłość” i uciekają w naukowy dystans: na przykład, przy balladzie Mickiewicza „Romantyczność” polecenia do tekstu nie poruszają tematu wierności po śmierci kochanka itp., lecz temat... konfliktu klasyków z romantykami. Ta muzealno-erudycyjna tendencja jest jednak na tyle niekonsekwentna, że chociaż autorzy zamieścili w podręczniku miłosny wiersz Safony, to uczeń nie znajdzie tu informacji, że poetka kochała się w... dziewczętach. Takie naruszenie poczucia „normalności” okazuje się, jak widać, niedopuszczalne, autorzy rezygnują więc z próby rozmowy o zmianach obyczajowych czy różnicach kulturowych. Z kolei w rozdziale o dramacie proponuje się lekturę zaledwie jednej sceny z „Antygony”, wprowadzającej wprawdzie ucznia w istotę tragicznego konfliktu między bohaterką a władcą Teb, Kreonem, nie stwarzającej jednak możliwości głębszej rozmowy o charakterach i losach tych postaci. Jako uzupełnienie rozmowy o Antygonie autorzy proponują wiersze Miłosza i Iłłakowiczówny, które dotyczą tragicznych momentów polskiej historii politycznej. Nie pogłębiają one rozumienia samej postaci Antygony, traktują ją bowiem jako symbol, a nie żywą, otwartą na różne odczytania postać. Wybór takich kontekstów sprawi, że uczeń przypisze schematycznie tragizm uświęconym skojarzeniom związanym z historią zbiorową, nie będzie zaś umiał tworzyć interpretacji indywidualizujących.

Tekst o Matce Teresie zamykając rozdział „My z globalnej wioski” pokazujący problemy etyczne XX wieku (na przykład klonowanie) sugeruje interpretację jej postaci jako przykładu dobra jednoznacznego, nie podlegającego dyskusji (co nie dla wszystkich musi być oczywiste), a przecież podsuwa on uczniowi postawę skrajną: religijne wyrzeczenie. Sprawa pomocy ludziom jest w poleceniach do tego tekstu zawłaszczona przez język religijny. Jedno z nich brzmi: „Podaj przykłady osób i instytucji, które niosą pomoc bliźniemu”... A więc osoba w złej sytuacji to „bliźni”, a nie po prostu człowiek biedny, bezdomny, (s. 64).

Inność i współistnienie

Rozdział „Po prostu miłość” zawiera także prozę Stryjkowskiego „Pali się” (fragment „Austerii”) i tutaj w notce o pisarzu pojawia się wzmianka o tematyce jego utworów: „autor powieści odtwarzających życie galicyjskich środowisk żydowskich: Głosy w ciemności, Austeria, Sen Azrila (s. 183). Fragment pokazuje sceny w teatrze, nazwiska bohaterów są nazwiskami żydowskimi, ale polecenia do tekstu nie wydobywają problemu dwukulturowości Stryjkowskiego, czy sposobu przedstawienia przez niego tego środowiska.

Varia

Ciekawym pomysłem w opracowaniu podręcznika jest dobór tekstów poetyckich „lokalnych” poetów współczesnych. Tendencja do „decentralizacji” obrazu polskiej kultury współczesnej jest także widoczna w doborze zdjęć ze spektakli w mniej znanych ośrodkach teatralnych, na przykład z Kielc czy Radomia.

Opracowała Katarzyna Nadana