JĘZYK POLSKI

Klasa 1

Aleksandra Chomiuk

 

Obmyślam świat - podręcznik wiedzy o literaturze i kulturze

Wydawnictwo: Wydawnictwo Innowacje

Wydanie pierwsze, 2000

OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Podręcznik nie wyróżnia się pod względem opracowania dydaktycznego. Dla ucznia będzie prawdopodobnie dość nudny. Razi w nim pewna "pozaczasowość" ujęcia kultury. Autorka najwidoczniej zakłada, że uczniowi właściwy jest przede wszystkim zachwyt naturą, myśl o wakacjach na Mazurach, pragnienie szczęścia i spontaniczne zainteresowanie tradycją, podręcznik bowiem prawie nie zawiera tekstów, które ukazywałyby specyfikę dzisiejszej kultury i dzisiejszego społeczeństwa. Nie porusza też kwestii napięć, konfliktów czy wyzwań, z którymi uczeń (żyjący częściej w małym lub dużym mieście, a nie w sielankowej wsi) konfrontuje się na codzień. Wyjątkiem jest tu jedynie krytyczny wobec współczesnej młodzieży fragment "Lapidarium" Kapuścińskiego opisujący amerykańskiego nastolatka, który nie kontaktuje się z rzeczywistością inaczej niż przez telewizor oraz wykład Kołakowskiego "O równości", dający możliwość dyskutowania nad zasadami demokracji. Polecenia do tekstów przywiązują wagę do analizy sposobu kreowania rzeczywistości w literaturze, zaznajamiają z właściwymi jej środkami artystycznymi, uwrażliwiają na różnice warsztatowe istotne dla przełożenia literatury na język sceny teatralnej czy planu filmowego. Dają jednak niewiele pretekstów do dyskutowania o świecie otaczającym ucznia: na przykład tylko jeden wiersz Białoszewskiego i piosenka Osieckiej daje okazję do mówienia o życiu w wielkim mieście i to też raczej w stereotypowo negatywny sposób (anonimowość, samotność, itp.). Wybór ilustracji w książce jest raczej skromny. W podręczniku do kształcenia kulturowego miejsce, które mogłyby zajmować reprodukcje dzieł sztuki, zapełniono konwencjonalnymi zdjęciami kwiatów lub krajobrazu.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Podręcznik nie zawiera tekstów poruszających temat inności kulturowej ani współistnienia narodowości i kultur w dawnej Rzeczpospolitej czy w Polsce dzisiaj. Nie ma też tekstu, który poruszałby temat inności jako społecznego upośledzenia (sieroctwo, ubóstwo, upośledzenie fizyczne czy umysłowe). Nawet objaśnienie hasła "Pismo święte" zamieszczone w dziale "Arkadie" przed fragmentami Księgi Genesis nie zawiera informacji, że Żydzi są autorami Starego Testamentu, nie próbuje przedstawić ich kultury, religii i historii. Wspomina tylko, że "Żydzi, wyznawcy judaizmu, uznają świętość Starego Testamentu". Tego rodzaju objaśnienia, lapidarne i niezwracające uwagi ucznia na odmienności kulturowe i religijne, na wielokulturowość dawnej Rzeczpospolitej są charakterystyczne dla podręcznika - brak na przykład wzmianki o tych problemach w komentarzu i poleceniach związanych z "II częścią Dziadów" czy z "Doliną Issy", które dawałyby do tego dobry pretekst. Podręcznik nie wprowadza wprawdzie w błąd, ale ignoruje podobne tematy. Pokazując romantyczną legendę Ordona i Sowińskiego uwrażliwia na zjawisko mityzacji bohaterów w wierszach Mickiewicza i Słowackiego. Pokazuje uczniowi, że literatura romantyczna nie opisywała po prostu rzeczywistości historycznej, ale poddawała ją zabiegom idealizacji i mityzacji. Zjawisko to odegrało wielką rolę w życiu Polaków pod zaborami, ale podręcznik zwraca uwagę, że należy mieć do niego poznawczy dystans.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Podręcznik stawia sobie za cel wprowadzenie ucznia w kulturę europejską poprzez pokazanie mu obecnych w niej toposów i ich przekształceń. Pierwszy tom zawiera między innymi ciekawy rozdział pt. "Arkadie", pokazujący wyobrażenie szczęśliwszego świata począwszy od biblijnego opisu raju do współczesnego rozczarowania myślą utopijną oraz rozdział "Bohaterowie dawni i współcześni", pokazujący uczniowi świat mitologii i eposów greckich oraz bohaterów polskich powstań. Podręcznik uwrażliwia ucznia na problematykę gatunków literackich, na właściwy każdemu z nich sposób przedstawiania czy kreowania świata (satyra, groteska, itp.). Nie narzuca żadnej perspektywy ideologicznej i zachęca ucznia do postawy zadziwienia światem i zainteresowania niezwykłymi aspektami codzienności, do zerwania ze stereotypowym jej oglądem i zadawania jej pytań na własną rękę, a nawet do próbowania własnych sił we własnym literackim opisywaniu świata. W tym celu zapoznaje ucznia przede wszystkim z polską poezją współczesną, zwłaszcza Szymborską, Białoszewskim, Gałczyńskim oraz z fragmentem książki Gaardnera pt. "Co to jest filozofia?" Podręcznik zawiera teksty poruszające problem ideologii jako języka zawłaszczającego i upraszczającego rzeczywistość: wiersz "Utopia" Szymborskiej i rozważania pt. "Czym jest poezja" Barańczaka. Autorka proponuje dyskusję nad pojęciem propagandy, ideologii i stereotypu literackiego. Wprowadzone zostało też pojęcie mitu społecznego i politycznego.

VARIA

Opracowała Katarzyna Nadana