JĘZYK POLSKI

Klasa 2

Aleksandra Chomiuk 

Obmyślam świat - podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego

Wydawnictwo: Wydawnictwo Innowacje

Wydanie pierwsze, 2001

 OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Druga część podręcznika "Obmyślam świat" jest lepiej opracowana dydaktycznie niż pierwsza. Wybór tekstów może głębiej zaangażować emocjonalnie ucznia. Rozdział "Jak dorastamy" daje pretekst do omawiania radości i problemów nastolatków. Zwraca uwagę na dziennik jako formę właściwą temu wiekowi: pojawiają się tutaj fragmenty dziennika Żeromskiego i literacki dziennik Adriana Mole'a. Ucznia zainteresuje także zapewne rozdział "Miłość, oczywiście, że miłość" pokazujący trwałość i aktualność "Romea i Julii" jako pierwowzoru pary miłosnej w kulturze europejskiej. Więcej uwagi niż w tomie pierwszym poświęca podręcznik problemom współczesności: zagrożeniom, jakie niesie technika i militaryzacja, konieczności zaangażowania we współpracę między krajami, zwłaszcza w sytuacji katastrofy ekologicznej, itp. Odwołując się do futurologii (Lem, Umberto Eco, Bradbury), ale i do liryki (Szymborska, Miłosz) dyskutuje szanse i zagrożenia współczesnej cywilizacji oraz rozważa jej sens.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Druga część podręcznika Aleksandry Chomiuk kontynuuje prezentację toposów kultury europejskiej. Wyróżniają się w niej rozdziały "Człowiek i śmierć", "Piękno istnienia, smutek przemijania" i "Miłość, oczywiście, że miłość". Autorka zapoznaje ucznia nie tylko z przekształceniami poszczególnych toposów, ale i z możliwością radykalnego cięcia w kulturze, nie tylko z możliwością usensowienia życia i śmierci w literaturze i filozofii, ale i z możliwością ekspresji czystej rozpaczy, np. pokazuje obecność średniowiecznego wątku dance macabre w wierszu Szymborskiej "O śmierci bez przesady", ale zamieszcza też te z trenów Kochanowskiego, czy wierszy Emily Dickinson, które najdobitniej wyrażają rozpacz i niemożliwość usensownienia śmierci ani cierpienia. Pokazuje literackie strategie obchodzenia się ze śmiercią: na przykład wyidealizowany wzór śmierci bohaterskiej (Roland, Longinus Podbipięta). Podobnie w rozdziale "Piękno istnienia, smutek przemijania" prezentuje wachlarz postaw filozoficznych wobec życia, między innymi stoicyzm i epikureizm. Wartością podręcznika jest więc niezideologizowany, bogaty obraz kultury oraz rozwijanie analitycznych umiejętności młodzieży, uczenie zarówno rozpoznawania trwałych wątków kultury, jak i oryginalności twórcy na tle tradycji. Podręcznik uczy nie tylko uważnej analizy formalnej dzieła sztuki, ale także zachęca do podejmowania samodzielnych prób literackich. W tym sensie dość dobrze uczy rozpoznawania stereotypów literackich. Druga część podręcznika zwraca szczególną uwagę na gatunki publicystyczne. Wyrabia w uczniu umiejętność zamiany jednego sposobu prezentowania świata na inny, właściwy gatunkowi publicystycznemu. Uwrażliwia na zjawisko manipulacji językowej w reklamie, jednocześnie zachęcając, by zobaczyć w niej współczesną odmianę twórczości często w oryginalny sposób posługującej się językiem.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Rozdział "Najdroższy wyraz: ojczyzna" zapoznaje ucznia z najważniejszymi utworami patriotycznymi (pieśni legionów, Rota, hymn narodowy, itp.) Nie proponuje "bogoojczyźnianej" wizji polskości. Budzi szacunek dla bohaterstwa Polaków, którzy polegli za ojczyznę i ukazuje sens patriotyzmu jako przejęcie się dobrem wspólnym (na przykład przez odwołanie do toposu ojczyzny-łodzi). Wadą rozdziału jest jednak fakt, że nie zwraca on uwagi na możliwe zakresy słowa Polak, ignorując współczesne dyskusje między rzecznikami postawy obywatelskiej a nacjonalistami. Rozdział zamyka wiersz Słonimskiego "Ten jest z ojczyzny mojej", który wprowadza topos "obywatela świata". Daje to pretekst do dyskusji o postawie obywatelskiej oraz do krytyki nacjonalizmu. Niewątpliwie wadą tego rozdziału jest brak jakichkolwiek wzmianek o wielokulturowości i wieloreligijności Polski dawnej i dzisiejszej. (Razi to także wyjątkowo na przykład w krótkim omówieniu tematyki twórczości Pawła Huellego na końcu podręcznika). Rozdział nie zapoznaje także z krytyką kultury polskiej.

VARIA
Niektóre wyrażenia w podręczniku są nieporadne, stereotypowe (a nawet żywcem przeniesione z podręczników sprzed 1989 roku), na przykład informacja, że Mickiewicz był największym rywalem Słowackiego (wnosząca sugestię, że poeci walczą między sobą i że trzeba się opowiedzieć po jednej ze stron) albo że Żeromski "winił ziemiaństwo za ciemnotę polskiego ludu". Także lakoniczność w omawianiu problemów narodowościowych w historii Polski oraz losów pisarzy w czasie PRL bierze się może z przyzwyczajenia do języka starszych podręczników.

Opracowała Katarzyna Nadana