JĘZYK POLSKI

Klasa 3

Aleksandra Chomiuk

 

Obmyślam świat - podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego

 

Wydawnictwo Innowacje

Wydanie I, Goleszów 2002

 

OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Wybór tekstów w tym tomie jest bardzo ciekawy. Wadą poprzednich tomów podręcznika była przewaga tekstów poetyckich i poleceń analitycznych zwracających uwagę na warsztat artysty i problemy kreacji. Więcej poleceń kierowało uwagę ucznia na kwestie związane z poetyką, a nie na problemy, mogące zapoczątkować dyskusję na tematy poruszające ucznia. Wada ta znika w trzecim tomie, który zawiera dużo tekstów prozatorskich, także esejów. Podręcznik w niedostatecznym stopniu opracowuje teksty literackie pod kątem poszerzenia wiedzy ucznia o historii, współczesności, sztuce. Wprawdzie odsyła ciekawych do internetu, słowników i encyklopedii, ale wydaje się, że skorzystałby na bogatszym komentarzu popularno-naukowym, zamiast typowych dla niego "wzmianek". Zawiera też niestety niezbyt dużo reprodukcji dzieł sztuki (choć te zamieszczone są ciekawe). Niewiele jest też poleceń odnoszących się do reprodukcji - służą one bardziej jako ilustracja niż materiał do rozumiejącej analizy, choć oczywiście od nauczyciela zależy, czy podejmie dłuższą rozmowę na ich temat.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Trzeci tom podręcznika Aleksandry Chomiuk jest zdecydowanie najciekawszy z punktu widzenia nauczyciela pragnącego realizować założenia programu "Szkoła Otwartości". Znajdują się tu nie tylko teksty o wielokulturowości, inności, obcości i tolerancji - dużo tekstów dotyczy także zagadnień świata współczesnego. Rozdział "Polskie losy" zderza etos bohaterski z "cywilnym" spojrzeniem na historię, autorka proponuje bowiem lekturę dwóch dzieł o Powstaniu Warszawskim pisanych z nietypowej, nieheroicznej perspektywy - "Pamiętnika z Powstania Warszawskiego..." Białoszewskiego i "Budowałam barykadę" Świrszczyńskiej. Kwestie dobrze sprawowanej władzy, zasad demokracji, praw i obowiązków obywatelskich pojawiają się w rozdziale "Problemy państwa i władzy". Omawiane są one na przykładzie tekstów klasycznych ("Antygona", "Pieśń XIV" Kochanowskiego) a także wierszy Nowej Fali. Pojawia się też antyutopia ("Rok 1984" Orwella), a uczeń zapoznaje się przy tej okazji z pojęciem nowomowy. Tekst Kołakowskiego wprowadza pojęcie stereotypu narodowego i omawia niebezpieczeństwa, jakie niesie posługiwanie się nim (zbrodnie rasizmu). Polecenia kierują uwagę ucznia na poszczególne stereotypy związane z polskością, a także stereotypy, które mają Polacy o innych narodach.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Rozdział "Inny, obcy, wróg?" umieszcza wprawdzie temat nieporozumień i konfliktów w kontekście toposu wieży Babel oraz labiryntu Minotaura, ale robi to w bardzo oryginalny sposób. Kontynuacją wieży Babel okazują się bowiem "small talks" opisywane przez Teresę Hołówkę we wspomnieniach z Ameryki, a mitologiczny potwór z Krety zamienia się w upośledzone dziecko z wodomózgowiem, opisane przez Herberta. Współczesne konteksty umożliwiają zadanie pytania o wadliwe funkcjonowanie języka, który nie służy komunikacji i poznaniu inności, oraz postawienie kwestii upośledzenia, wykluczenia i nietolerancji. Autorka proponuje taką lekturę "Hannemana" Chwina, która ukazuje innego (oniemiałe w czasie wojny dziecko) jako postać fascynującą, symbolizującą niepoznawalność tajemnicy drugiego człowieka. W poleceniach do tego tekstu proponuje także zapoznanie się ze znakami alfabetu dla głuchoniemych. Zachęta do zrozumienia ludzi upośledzonych społecznie znajduje się także w tekście "Noelka" Musierowicz. Pojawia się w nim wątek rumuńskich uchodźców i opisane są typowe reakcje społeczne na obcych i zarazem żebraków. Ten problem umieszcza autorka w jeszcze szerszej perspektywie uchodźstwa politycznego, konfliktów wojennych w świecie współczesnym (wiersz Zagajewskiego "Uchodźcy"), by następnie zaproponować uczniom analizę fragmentów "Powszechnej deklaracji praw człowieka". Poważny i niesztampowy zespół teksów w tym rozdziale pozwala mówić o problemach szczególnie interesujących nauczycieli chcących zaszczepiać uczniom tolerancję i wrażliwość na inność.
Podręcznik zawiera także kilka tekstów reprezentujących tradycje polskich mniejszości religijnych: rozdział "Człowiek wobec Boga i tajemnicy świata" podsuwa ciekawe propozycje wyjścia poza tradycję katolicką, zapoznaje z pieśniami ważnymi dla kościoła prawosławnego ("Dzisiaj zbawienia naszego początek....") i Ewangelicko-Augsburskiego ("Boże Wielki..."), zachęcając uczniów do szukania informacji na temat kultury tych wyznań w Polsce (informuje o festiwalu muzyki cerkiewnej na Grabarce, podaje najważniejsze cechy duchowości przedstawianych wyznań - np. mówi o znaczeniu Zmartwychwstania w prawosławiu i Pisma Świętego w protestantyzmie). Rozdział ten daje też wiele możliwości mówienia o różnorodności tradycji chrześcijańskiej oraz o humanistycznej i laickiej reinterpretacji chrześcijaństwa (postać Jeszuy w "Mistrzu i Małgorzacie", "Urszula Kochanowska" Leśmiana). Wiersz Słonimskiego "Elegia miasteczek żydowskich" pozwala mówić o historii i kulturze polskich Żydów i o Holocauście, zachęca uczniów do zapoznania się z żydowską tradycją okolic, w których mieszkają. Ilustracją tej tradycji jest jedno z opowiadań Singera, przy którym można także poruszyć problem stereotypu literackiego na przykładzie charakterystycznych postaci żydowskiego biedaka, bogacza i rabina.
Fragment reportażu Kapuścińskiego wprowadza także w problematykę innych kontynentów i kultur (Afryki). Prezentacja odmienności i upośledzenia społeczno-ekonomicznego (głód, nędza) nie ogranicza się więc do problemów Europy.

VARIA

Opracowała Katarzyna Nadana