JĘZYK POLSKI

Klasa 1

Maria Bartosiewicz

Bożena Górska

Grażyna Sekulska

Krzysztof Wielecki

Bohaterowie różnych czasów

wydawnictwo: JUKA

wydanie: Pierwsze, Warszawa 2000

 OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
W doborze tematów autorzy raczej nie kierowali się ani chronologią epok literackich, ani podziałem na epikę, lirykę i dramat, choć część działów porusza zagadnienia najściślej związane z kulturą średniowiecza. Po rozdziale zajmującym się szkołą, rodziną i miłością znajdziemy długi rozdział "Wiwat wszystkie stany", a w nim teksty o szeroko rozumianej kulturze rycerskiej, szlacheckiej, mieszczańskiej i chłopskiej. Mamy też teksty o życiu klasztorów i ich znaczeniu dla kultury oraz, co zasługuje na uwagę, podrozdział poświęcony inteligencji pt.: "Z książką w herbie". Następne rozdziały zajmują się tytułowymi "bohaterami różnych czasów", przy czym pojęcie bohaterstwa rozumiane jest bardzo szeroko (świętość, uczestnictwo w powstaniu warszawskim, osiągnięcia sportowe i artystyczne). Ostatnie dwa rozdziały to wspomniany już "Autorytet potrzebny od zaraz" i "Pozostać człowiekiem". Obok tekstów oryginalnych, rzadko spotykanych w podręcznikach, znajdziemy tu także dzieła klasyczne, które po prostu trzeba znać. Są to fragmenty Biblii, Pieśni o Rolandzie, mity, a także fragmenty twórczości Gombrowicza, Mickiewicza, Szymborskiej, Fredry, Zapolskiej, Kochanowskiego, Krasickiego i Baczyńskiego.
Jako formę pracy z uczniami podręcznik proponuje polecenia i pytania pod tekstem, często zawierające ciekawe propozycje, jak np. w rozdziale o kulturze rycerskiej, gdzie po opisie trzech mieczy Króla Artura, Podbipięty i Rolanda jedno z poleceń proponuje przygotowanie aukcji, na której miecze zostaną sprzedane. Uczniowie mają wycenić eksponaty i podać kryteria oceny.
Co jakiś czas pojawiają się wyróżnione innym tłem objaśnienia dotyczące gramatyki. Na uwagę zasługuje fakt, że objaśnienia te są zawsze ściśle związane z omawianym właśnie tekstem, np. pojęcia "temat fleksyjny" i "końcówka fleksyjna" wyjaśnione są na przykładzie fragmentu "Ferdydurke", a czerpane z niego przykłady to: wielki poeta, wielkiego poety, wielkim poetą. W odpowiednich miejscach pojawiają się też objaśnienia terminów literackich. Po każdej całostce tematycznej zamieszczono krótkie powtórzenie obejmujące pytania i polecenia do wszystkich tekstów z danego działu, oraz spis pojawiających się w nim pojęć i terminów.
Co jakiś czas pojawiają się też wyróżnione graficznie króciutkie notki zachęcające do przeczytania całości książki, której fragment został przytoczony powyżej. Wybór książek do przeczytania poza programem zawiera wartościowe pozycje, które rzeczywiście mogą zainteresować uczniów gimnazjalnych, jest też kilka propozycji trudniejszych, jak "Lalka" czy fraszki Kochanowskiego.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Podręcznik podzielony jest na osiemnaście średniej długości działów (ok.20-30 stron). Pierwszy z nich zawiera teksty skoncentrowane wokół problematyki szkolnej. Już w tym miejscu rzuca się w oczy właściwy dla całego podręcznika ciekawy dobór fragmentów literackich. Autorom udało się połączyć teksty klasyczne, jak na przykład nieodzowny przy krytycznym spojrzeniu na szkołę fragment "Ferdydurke" z tekstami nowszymi czy mniej znanymi jak np. "Gimnazjum imienia Boobalka I" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, fragment "Madame" Antoniego Libery czy popularna wśród młodszych czytelników Ursula Le Guin. Już z tego wyliczenia widać, że mały dział tematyczny zawiera sporo tekstów. W całym podręczniku przywoływane przez autorów fragmenty są dosyć krótkie, ale tak dobrane, że pozwalają na sensowne omówienie poruszanego tematu. I tak w podrozdziale drugim poświęconym rodzinie znajdziemy np. opis pełnej ciepła relacji między wnuczkami a babcią lub listy Francisa Scott Fitzgeralda do córki, świadczące o bliskości ojca i córki, ale także teksty poruszające trudniejsze problemy. Jest wśród nich fragment książki Małgorzaty Musierowicz, opisujący bunt i osamotnienie dziewczyny, której matka ponownie wyszła za mąż. Inny tekst Musierowicz to opis konfliktu między ojcem a córką: dziewczyna chce się spotkać z chłopcem, ojciec nie pozwala. Obie strony pokazane są wraz z ich racjami, ale i wadami: ojciec zamyka córkę na klucz (czyli zachowuje się jak tyran), choć z drugiej strony dziewczyna kłamie. Zamiast czarno białego podziału uczeń ma do czynienia z konfliktem wynikającym z nieumiejętności rozmowy i z braku porozumienia. W rozdziale poświęconym rodzinie znajdziemy także teksty bardziej klasyczne, nie tyle poświęcone codziennym problemom, co wprowadzające w świat tzw. kultury wyższej, a więc mit o Dedalu i Ikarze, Odyseuszu i Telemachu, mit o Niobe, treny Kochanowskiego i Broniewskiego, fragment "Balladyny". Charakterystyczne dla omawianego działu i całej książki jest to, że wybrane teksty starają się naświetlić poruszane problemy z wielu stron. Dzięki temu podręcznik uczy krytycyzmu a jednocześnie przekazuje wzorce pozytywne. Jest dobrą pomocą w kształceniu u uczniów sprawności komunikacyjnych, zwraca także uwagę na pojęcie stereotypu (np. na str. 191 przy okazji omawiania kultury chłopskiej i stereotypu chłopa) oraz manipulacji (str. 290-295, na przykładzie tekstu Orsona S. Carda - manipulacja grupą ludzi - i na przykładzie ulotki reklamowej). Podręcznik porusza także problemy związane z kulturą masową (str.89-91 i 198-200).

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Podręcznik nie zajmuje się kwestią odmienności etnicznej ani mniejszościami narodowymi w Polsce. Jednakże warto podkreślić, że w podrozdziale "Autorytet potrzebny od zaraz" dwa pierwsze teksty to prośba Salomona o mądrość i powołanie Mojżesza (oczywiście fragmenty Biblii). Pytania do tekstów sugerują rozmowę o Salomonie i Mojżeszu oraz o tym, jak sprawowali władzę nad Izraelitami, jednak nie mówi się tu nic więcej o kulturze żydowskiej czy choćby o tym, gdzie powstała Biblia.
Kwestia narodowości pojawia się właściwie tylko raz, w dziale "Straszni mieszczanie". Jest to fragment wspomnień Ignacego Rzeckiego z jego terminowania u Jana Mincla. Stary Mincel jest tu, wbrew tytułowi działu, wzorcem pozytywnym, reprezentuje etos kupiecki. Jest nie tylko skrupulatny w prowadzeniu interesów i zna historię każdego towaru, jaki sprzedaje (tutaj: skąd sprowadza się i jak wytwarza cynamon), ale dba także o kształcenie subiektów (między Ignacem a jego pryncypałem nawiązuje się emocjonalna więź). Jest zatem postacią pozytywną mimo śmieszności (kaleczy język polski). Poprzez pytania do tekstu autorzy zwracają wprawdzie uwagę ucznia na kwestię narodowości Mincla, ale głównie chodzi im o zrekonstruowanie zespołu cech dobrego kupca. Tak więc mamy tu w jakimś sensie do czynienia z pozbawionym komentarza przekazywaniem stereotypu Niemca, choć trzeba podkreślić fakt, że jest to stereotyp pozytywny.
Podręcznik zasługuje na bardzo dobrą ocenę, jeżeli chodzi o propagowanie równości kobiet i mężczyzn. W rozdziale o rodzinie ukazani są zarówno ojcowie, jak i matki, i to zarówno wzorowi, jak i przeciętni. W rozdziale poświęconym kulturze rycerskiej znajdujemy teksty o rycerzach i o damach. Dział "W klasztorze i poza murami" pokazuje życie mnichów i mniszek bez krzywdzącej dla kobiet generalizacji, wedle której mnisi pisali księgi, a mniszki szyły ornaty. Na uwagę zasługuje także krótki rozdzialik "Męskie-żeńskie", rozpoczynający się opisem stworzenia człowieka (co bardzo istotne - przytoczone są oba biblijne warianty!), a kończący fragmentem z "Emancypantek", w którym ścierają się dwie postawy: pani Latter i panny Howard.
Najistotniejszym przejawem "równouprawnienia płci" w podręczniku wydawnictwa JUKA jest fakt, że autorami wybranych tekstów, czy to z literatury pięknej czy publicystyki naukowej są zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Przeglądając niektóre dostępne na rynku podręczniki do polskiego można odnieść wrażenie, że jedyne polskie poetki to Szymborska i Pawlikowska, a jedyne autorki prozy to Orzeszkowa i Tokarczuk. W omawianym podręczniku znajdziemy teksty Małgorzaty Musierowicz, Krystyny Siesickiej, Magdaleny Samozwaniec, Ewy Nowackiej, Krystyny Krahelskiej (aby wymienić tylko autorki beletrystyki). Na zakończenie trzeba podkreślić, że dobór tekstów jest merytoryczny, a w podręczniku nie ma ani śladu dogmatyzmu.

VARIA
Szatę graficzną podręcznika można (z wyjątkiem niezbyt udanego rysunku na okładce) uznać za dobrą. Podręcznik jest przejrzysty, a ilustracje, choć nie jest ich dużo, dobrze dobrane.

Opracowała Justyna Górny