JĘZYK POLSKI

Klasa II

Autorzy: Bożena Górska, Grażyna Sekulska, Krzysztof Wielecki

Tytuł: Ślad człowieka

wydawnictwo: JUKA

wydanie: pierwsze, Warszawa 2002

 OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Jeśli chodzi o opracowanie dydaktyczne, druga część nie różni się od pierwszej. Aby nie powtarzać szczegółowego opisu, który można znależć w recenzji części pierwszej, przypomnijmy tylko, że jako formę pracy autorzy proponują zadania pod tekstem, oraz zadania podsumowujące na zakończenie rozdziału. Znajdziemy też propozycje lektur dodatkowych i 1-2 stronicowe objaśnienia zagadnień gramatycznych. Jeśli chodzi o tematykę wybranych tekstów, warto może zwrócić uwagę na podrozdział "Jak cię widzą" (str. 9 - 20). Znajduja się tam teksty poświęcone modzie i chodzi m.in. o modę na taki a nie inny wygląd. Wyglądu dotyczy fragment powieści Ewy Ostrowskiej "Mama, Kaśka, ja i gangsterzy", gdzie znajdziemy charakterystykę dwu bliźniaczek: smukłej, piątkowej Kaśki i "najniższej i najgrubszej w całej klasie", raczej trójkowej Danuty. Danuta zazdrości swojej siostrze wyglądu i dobrej opinii u nauczycieli, okazuje się jednak, że ona sama jest bardzo koleżeńska i lubiana przez całą klasę, a właściwie przez całe otoczenie. Zamieszczenie tego tekstu to próba pokazania, że wygląd jak z reklamy nie jest warunkiem ani gwarancją sympatii otoczenia. Fragment "Sekretnego dziennika Adriana Mole´a" opowiada o tym, jak Adrian został w łóżku uważając się za ciężko chorego, ponieważ wyskoczyły mu na twarzy pryszcze. Napisany z humorem tekst jest propozycją zdystansowania się od różnorakich kłopotów z wyglądem, które duża część nastolatków bardzo mocno przeżywa. Wydaje się, że rozmowa o tych tekstach może być potrzebna w czasach, kiedy coraz więcej nastolatek cierpi na bulimię i anoreksję, a firmy kosmetyczne atakują reklamami cudownych środków na trądzik, które mimochodem rozwiązują także problemy towarzyskie. W podręczniku znalazły się także tematy i teksty, pozwalające wprowadzić uczniów w świat filozofii. Na przykład rozdział "Piękny jest rozum ludzki" zawiera trzy teksty, m.in. wiersz Czesława Miłosza "Zaklęcie", który może być punktem wyjścia do rozmowy o tym, czy tytułowe stwierdzenie jest stwierdzeniem czy może postulatem. Tu znajdziemy też fragment "Świata Zofii" Josteina Gaardera o cynikach, stoikach i epikurejczykach. Także inne rozdziały: "Budowniczy i niszczyciel", "Mogę sobie wybierać" czy "Wywód jestem´u" stoją na pograniczu literatury i filozofii (dotyczą wolności wyboru i skutków naszych wyborów, mówią o twórczej i destrukcyjnej stronie natury ludzkiej, zajmują się kondycją człowieka). Zamieszczone w tych rozdziałach teksty są dobrane do poziomu gimnazjalisty. Więcej pracy interpretacyjnej będą tylko wymagały wiersze, bo znajdziemy tu utwory takich twórców jak Wergilisz, Szekspir a z nowszych Herbert, Miłosz czy Białoszewski. Na zakończenie warto zaznaczyć, że podręcznik "Ślad człowieka" przekazuje treści dydaktyczne niearbitralnie, skłaniając uczniów do dyskusji, interpretacji tekstu i refleksji, a nie podając gotowe formułki łatwych odpowiedzi.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Podręcznik "Ślad człowieka" jest nastawiony na rozwijanie sprawności komunikacyjnej. Jego celem jest wykształcenie świadomego odbiorcy kultury w różnych jej przejawach. W związku z tym bardzo wiele miejsca poświęcono kulturze masowej: modzie (podrozdział "Jak cię widzą"), globalizacji i makdonaldyzacji ("U nas w globalnej wiosce"), popularności lalki Barbie i literaturze romansowej gorszego gatunku ("Plastikowe piękno"). Autorzy zamieścili także teksty odnoszące się do dosyć świeżych wydarzeń kultury masowej: obok fragmentu "Roku 1984" George Orwella (s. 231), opisującego system podsłuchów i podglądów, za pomocą których państwo kontroluje obywateli, oraz zawieszonych wszędzie, gdzie to tylko możliwe, sugestywnych plakatów "WIELKI BRAT PATRZY" znalazły się fragmenty dwu artykułów odnoszących się do programu "Big Brother". Umberto Eco pisze o tym, że formuła programu robi z widzów podglądaczy, a Andrzej Franaszek ("Tygodnik Powszechny") zajmuje się motywacją uczestników i widzów oraz zwraca uwagę na to, że program polega w gruncie rzeczy na manipulowaniu ludźmi. Wyrabiając postawę krytyczną, autorzy starali się jednoczenie przekazać wartości znajdujące się na antypodach kultury masowej. I tak rozdział "Nie wszystek umrę" poświęcony jest wartości pisarstwa (wiersze i fragmenty prozy m.in. Horacego, Poświatowskiej, Słowackiego, Nałkowskiej, Szekspira, Norwida), a rozdział "W słowie, marmurze albo w drewnie" - znaczeniu sztuki. Szczególnie ciekawy jest chyba rozdział "Codzienne obowiązki" zawierający teksty dowartościowujące codzienną, systematyczną pracę. Znajdziemy tu fragment "Małego księcia" mówiący o konieczności codziennego wyrywania małych baobabów na planecie Małego Księcia i o straszliwych skutkach wynikających z zaniedbania tej czynności. Podobna tematyka poruszona jest we fragmencie "Kobiety z wydm" Abe Kobo, gdzie mieszkańcy wioski nie chcą opuścić swoich domów, choć oznacza to całonocne odkopywanie ich z piasku. Pytania pod tekstami proponują dyskusję klasową w nawiązaniu do mitu o Syzyfie i osobistych doświadczeń uczniów. Warto w tym miejscu wspomnieć także o rozdziale "Pomieszanie języków", poświęconym znaczeniu słowa oraz języka. Znajduje się tu "Hymn o słowie", czyli początek Ewangelii św. Jana, przypowieść o budowie wieży Babel oraz teksty nawiązujące do tej przypowieści: wiersz Wisławy Szymborskiej i piosenka z musicalu "Metro" opisująca marzenie o zjednoczeniu wszystkich ludzi przy budowie nowej wieży. Bardzo ciekawy i zabawny (choć kontrowersyjny) jest kolejny tekst w tym rozdziale, relacja Teresy Hołówki z "party" w USA. Relacja pokazuje funkcję i wszechobecność amerykańskiego "small talk", skonwencjonalizowanej rozmowy o niczym, w której chodzi wyłącznie o to, żeby mówić rzeczy banalne i optymistyczne. Tekst Teresy Hołówki świetnie pokazuje język wyjałowiony z funkcji komunikacyjnej, goście na "party" wprawdzie mówią do siebie, ale ze sobą nie rozmawiają. Z drugiej strony jest to niewątpliwie niezwykle krytyczny obraz kultury amerykańskiej, jako kultury silnych konwencji, które nie pozwalają nawet na krok wyjść poza krąg powszechnie przyjętych prawd. Szkoda, żadne z poleceń pod tekstem nie zwraca uwagi na to, że jest on zabawny dzięki temu, że pokazuje Amerykanów w sposób uproszczony i jednostronnie. Podsumowując można powiedzieć, że podręcznik "Ślad człowieka" sprzyja wykształceniu krytycznych odbiorców kultury masowej we wszystkich jej przejawach.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Tak jak w pierwszym tomie, tak i tutaj autorzy dbają o propagowanie równości kobiet i mężczyzn. Nie ma co prawda podrozdziału o tematyce emancypacyjnej, ale znajdziemy wiele tekstów, pozwalających krytycznie spojrzeć na role wyznaczone kobiecie w naszej kulturze. Np. przy okazji omawiania legendy o św. Jerzym i wyobrażenia smoka w sztuce europejskiej znajdziemy interpretację obrazu Paolo Uccello "Walka św. Jerzego ze smokiem" napisaną przez Waldemara Łysiaka. W jego tekście nie ma bezradnej dziewicy uwolnionej przez bohatera. Widzimy raczej rycerza, który zabija bestię dla własnej chwały, zadając tym samym ból królewnie, która już smoka oswoiła i trzyma go na smyczy. Z taką interpretacją można niewątpliwie polemizować, ale zwraca ona uwagę nie tylko na sam kult bohatera, ale pokazuje także, jak bierna jest w gruncie rzeczy rola kobiety w legendzie o uwolnieniu dziewicy od potwora. Krytyczne spojrzenie na obraz kobiety we współczesnym świecie prezentują także teksty z rozdziałów o modzie i o lalce Barbie. "Ślad człowieka" daje też okazję do rozmowy na temat niepełnosprawności. Znajdziemy tu fragment artykułu z "Rzeczpospolitej" poświęconego matce Elżbiecie Czackiej i założonemu przez nią ośrodkowi dla niewidomych dzieci w Laskach. Artykuł zawiera ogólne informacje o ośrodku w Laskach i podkreśla, jak aktywnie żyła niewidoma Elżbieta Czacka, jego założycielka (podróżowała zwiedzając inne zakłady, uczyła się brajla, pisała, założyła zgromadzenie franciszkanek i wreszcie sam ośrodek). Bardzo ważne wydaje się właśnie podkreślenie, że niepełnosprawność nie musi i nie powinna oznaczać bezczynności i zamknięcia w czterech ścianach. Biorąc pod uwagę otwartość na problemy dyskryminacji kobiet i osób niepełnosprawnych, kłuje w oczy fakt, że "Ślad człowieka" nie zawiera żadnego tekstu poświęconego problematyce mniejszości narodowych w Polsce, czy w ogóle odmienności etnicznej. Taka tematyka byłaby uzupełnieniem widocznego w podręczniku zamiaru uwrażliwienia uczniów na inność i na potrzeby grup niedocenianych czy upośledzonych w społeczeństwie. Być może autorzy znajdą na to miejsce w trzeciej, jeszcze nie wydanej części podręcznika.

VARIA
Opracowała Justyna Górny