JĘZYK POLSKI

Klasa 1 cz. 1

Teresa Michałkiewicz

Rozwinąć skrzydła. Kształcenie kulturowe

 

Wydawnictwo Nowa Era

Wydanie pierwsze

 OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Część pierwsza pierwszego tomu podręcznika składa się z dwóch działów: "O potrzebie tworzenia" i "Bliżej światła". W pierwszym znalazły się teksty dotyczące roli twórczości artystycznej, a materiał ogniskował się wokół pytań, skąd bierze się potrzeba tworzenia i co daje obcowanie z dziełami sztuki. Drugi dział pokazuje jakie marzenia, dążenia i pragnienia ludzkości znajdują wyraz w sztuce.
Dobór tekstów jest bardzo dobry i niebanalny, a opracowanie graficzne atrakcyjne i przejrzyste. Podręcznik jest dzięki temu ciekawy. Zilustrowany został licznymi reprodukcjami obrazów, rzeźb i zabytków, które stanowią integralną część prezentowanego materiału i zostały uwzględnione w pytaniach oraz poleceniach. Autorka może dzięki temu pokazywać, jak pewne motywy czy wątki pojawiają się w różnych ujęciach w literaturze i sztukach plastycznych, lub jak rozwijane są przez różnych artystów. Podręcznik jest zaplanowany bardzo ambitnie. Z jego pomocą uczniowie mogą nauczyć się głębszego obcowania z literaturą i sztuką oraz poznać symbole, mity, wyobrażenia i toposy funkcjonujące w kulturze. Uczą się rozpoznawać środki stylistyczne, style, gatunki literackie, porównywać ze sobą dzieła różnych epok i różnych twórców. Poznają postaci i symbole z mitologii greckiej, Biblii, rozmaite ujęcia roli artysty i twórczości artystycznej oraz związane z tym pojęcia, takie jak: muzy, natchnienie, inspiracja, pamięć potomnych. Często zamiast własnego komentarza czy wyjaśnienia autorka zamieszcza fragmenty książek i esejów historyków literatury lub historyków sztuki. Uczniowie mają więc szansę osłuchać się z nazwiskami uczonych, a także z prawdziwym tekstem naukowym, innym niż komentarze spreparowane na użytek szkoły.
Zaletą podręcznika jest to, że traktuje uczniów dojrzale i poważnie, a wymagając uwagi, skupienia a także erudycji, inteligencji i umiejętności korzystania ze źródeł rozwija wszystkie te cechy. Z drugiej strony można obawiać się jednak, że poziom wymagań okaże się za wysoki dla większości uczniów pierwszych klas gimnazjalnych. Konieczna będzie ciągła współpraca z nauczycielem, jego wyjaśnienia, komentarze oraz troska, by notki biograficzne, definicje i informacje były zrozumiałe. Podręcznik zawiera bardzo wiele informacji, które w większości są dla uczniów zupełnie nowe i nie odwołują się do ich wcześniejszej wiedzy. Napisany jest trudnym, naukowym językiem, raczej nie dostosowanym do poziomu trzynastolatków. Notki biograficzne pisarzy i artystów brzmią jak z encyklopedii, nie zostały przeredagowane na użytek szkoły, zawierają wiele szczegółowych informacji na temat życia danej postaci, niekoniecznie potrzebnych na tym poziomie edukacji. Zamieszczone w podręczniku wyjaśnienia zawierają wiele trudnych słów i polonistycznych sformułowań, często zbyt abstrakcyjnych lub zbyt teoretycznych, nie zostały też poparte przykładami. Są to raczej słowa-klucze, hasła zrozumiałe dla kogoś, kto ma wykształcenie humanistyczne, które dla trzynastolatka pozostaną pozbawioną znaczenia abstrakcją. Większość z nich nie została wyjaśniona żadnym przypisem i nie bardzo wiadomo, wedle jakiego klucza autorka pewne wyrazy tłumaczy a innych nie. Dlaczego uczeń może nie wiedzieć, co znaczy słowo "racjonalny" albo "synonim", ale powinien rozumieć co to jest "postawa emocjonalna", "dobór środków stylistycznych", "odrzucenie tradycyjnej stylistyki poetyckiej", "tendencje awangardowe", "reżyserska konkretyzacja dramatu wystawianego na scenie" czy "dwupłaszczyznowość znaczenia".

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
W pierwszej części pierwszego tomu podręcznika nie pojawia się właściwie problem stereotypów i sposobów, pozwalających demaskować ich dyskryminacyjną funkcję. Na uwagę zasługuje jednak wprowadzanie do wykładu perspektywy dystansu i ironii, na przykład w części poświęconej potrzebie tworzenia, gdzie obok tekstów poważnych (Horacy, Kochanowski, Herbert), pojawiają się fragmenty mniej poważne lub ironicznie (Gałczyński, Mrożek, Białoszewski).

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
W podręczniku nie pojawia się nawet nuta nacjonalizmu lub ksenofobii, część pierwsza pierwszego tomu w zasadzie nie daje jednak okazji do poruszenia problemu współistnienia różnych kultur, religii lub narodowości w jednym społeczeństwie. Autorka wykazuje wyważony obiektywizm, który stwarza podatny grunt dla kształtowania postaw tolerancyjnych. Podręcznik cechuje perspektywa humanistyczna, nawiązująca do starożytności i ideałów renesansowych. Bohaterem wykładu jest człowiek, ukazywany jako poeta, pisarz, artysta, budowniczy, myśliciel wreszcie jako twórca wartości.
Wobec religii podręcznik przyjmuje postawę obiektywną, zdystansowaną, ale i pełną szacunku. Traktuje tradycję judeochrześcijańską na równi z mitologią grecko-rzymską, przede wszystkim jako inspirację i źródło wielu nurtów kultury europejskiej. "Na świecie istnieje wiele wyznań, każde z nich ma własną historię, odrębny obrządek, inny rodzaj świątyń" - wyjaśnia autorka prezentując fotografie świątyń różnych religii. Przybliża uczniom postać Boga w ujęciu różnych artystów: "Mówimy czasem: Bóg Michała Anioła, Bóg Blake'a, Bóg Wyspiańskiego...". Biblia zdefiniowana jest nie, jak to często się zdarza, jako księga święta dla religii chrześcijańskiej, ale jako "podstawa trzech wielkich religii, których wyznawcy wierzą w jednego Boga".

Opracowała Magdalena Kowalska.