JĘZYK POLSKI

Klasa 1 cz. 2

Teresa Michałkiewicz

Rozwinąć skrzydła. Kształcenie kulturowe

 
Wydawnictwo Nowa Era
Wydanie pierwsze
 OPIS:
OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Część druga pierwszego tomu podręcznika składa się z trzech działów. Tematem pierwszego działu zatytułowanego "Herosi, rycerze, władcy" są literackie ujęcia mitów bohaterskich i mitów męczeńskiej śmierci za ojczyznę oraz kultu wielkiego władcy. Autorka zwraca uwagę na obecność części związanych z nimi motywów w bliskiej uczniom współczesnej kulturze masowej. Dział zaczyna się od postaci Heraklesa, która odniesiona została także do bohaterów kultury masowej. Uczniowie mają zastanowić się nad podobieństwami mitu i powieści z gatunku fantasy. Drugi dział, "Po tamtej stronie lustra", prezentuje różne artystyczne wizje "innego" świata, od świata marzeń i fantazji, poprzez Arkadię, rajski ogród, po rozmowy ze Śmiercią. Dział ostatni, "W świecie uczuć i emocji", poświęcony jest uczuciom takim jak miłość, żal, rozpacz i przedstawia relacje międzyludzkie jako temat literatury i sztuki.
Dobór tekstów jest bardzo dobry i niebanalny, a opracowanie graficzne atrakcyjne i przejrzyste. Podręcznik jest dzięki temu ciekawy. Zilustrowany został licznymi reprodukcjami obrazów, rzeźb i zabytków, które stanowią integralną część prezentowanego materiału i zostały uwzględnione w pytaniach oraz poleceniach. Autorka może dzięki temu pokazywać, jak pewne motywy czy wątki pojawiają się w różnych ujęciach w literaturze i sztukach plastycznych, lub jak rozwijane są przez różnych artystów. Podręcznik jest zaplanowany bardzo ambitnie. Z jego pomocą uczniowie mogą nauczyć się głębszego obcowania z literaturą i sztuką oraz poznać symbole, mity, wyobrażenia i toposy funkcjonujące w kulturze. Uczą się rozpoznawać środki stylistyczne, style, gatunki literackie, porównywać ze sobą dzieła różnych epok i różnych twórców. Poznają postaci i symbole z mitologii greckiej, Biblii, rozmaite ujęcia roli artysty i twórczości artystycznej oraz związane z tym pojęcia. Często zamiast własnego komentarza czy wyjaśnienia autorka zamieszcza fragmenty książek i esejów historyków literatury lub historyków sztuki. Uczniowie mają więc szansę osłuchać się z nazwiskami uczonych, a także z prawdziwym tekstem naukowym, innym niż komentarze spreparowane na użytek szkoły.
Zaletą podręcznika jest to, że traktuje uczniów dojrzale i poważnie, a wymagając uwagi, skupienia a także erudycji, inteligencji i umiejętności korzystania ze źródeł rozwija wszystkie te cechy. Z drugiej strony można obawiać się jednak, że poziom wymagań okaże się za wysoki dla większości uczniów pierwszych klas gimnazjalnych. Konieczna będzie ciągła współpraca z nauczycielem, jego wyjaśnienia, komentarze oraz troska, by notki biograficzne, definicje i informacje były zrozumiałe.
Podręcznik zawiera bardzo wiele informacji, które w większości są dla uczniów zupełnie nowe i nie odwołują się do ich wcześniejszej wiedzy. Napisany jest trudnym, naukowym językiem, raczej nie dostosowanym do poziomu trzynastolatków. Wyjaśnienia zawierają wiele trudnych słów i polonistycznych sformułowań, często zbyt abstrakcyjnych lub zbyt teoretycznych, nie zostały też poparte przykładami. Są to raczej słowa-klucze, hasła zrozumiałe dla kogoś, kto ma wykształcenie humanistyczne, które dla trzynastolatka pozostaną pozbawioną znaczenia abstrakcją. Większość z nich nie została wyjaśniona żadnym przypisem.
Notki biograficzne pisarzy i artystów brzmią jak z encyklopedii, nie zostały przeredagowane na użytek szkoły, zawierają wiele szczegółowych informacji na temat życia danej postaci, niekoniecznie potrzebnych na tym poziomie edukacji. Np. w notce biograficznej dotyczącej Kawafisa po podaniu dat i miejsc życia poety autorka pisze "Bliska mu jest tradycja hellenistyczna i doświadczenie Historii, które traktuje zawsze jako obecną przestrzeń, służącą mówieniu głosami przeszłości o ponadczasowych problemach człowieka". Trudno zrozumieć, według jakiego klucza autorka pewne wyrazy wyjaśnia, a inne nie.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
W drugiej części pierwszego tomu podręcznika właściwie nie pojawia się temat stereotypów. Jedynie przy okazji motywu wieży Babel uczniowie otrzymują polecenie: "Porozmawiajcie na temat zróżnicowania rasowego ludzi, ich ambicji, kary za grzech pychy... Jak można rozumieć słowa Boga Im wyżej będą się wznosić w swej budowie, tym bardziej różne będą ich języki?"
Rozdział zatytułowany "Wieża Babel" dotyczy problemów, jakich przysparza komunikacja. Autorka nie porusza wprost kwestii tolerancji i krytycznego stosunku do stereotypów, pisze raczej o relacjach między jednostkami, zwraca jednak uwagę na warunki, bez których nie może być mowy o jakimkolwiek dialogu (życzliwość, wola wysłuchania drugiej strony, próba zrozumienia adwersarza, świadomość trudności w porozumieniu, wiedza, skąd się te trudności biorą). Wyczulenie na wszystkie te problemy na pewno okaże się pomocne, kiedy dojdzie do dialogu międzykulturowego.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
W podręczniku nie pojawia się nawet nuta nacjonalizmu lub ksenofobii, część druga pierwszego tomu w zasadzie nie daje jednak okazji do poruszenia problemu współistnienia różnych kultur, religii lub narodowości w jednym społeczeństwie. Autorka wykazuje wyważony obiektywizm, który stwarza podatny grunt dla kształtowania postaw tolerancyjnych. Podręcznik cechuje perspektywa humanistyczna, nawiązująca do starożytności i ideałów renesansowych. Bohaterem wykładu jest człowiek, ukazywany jako poeta, pisarz, artysta, budowniczy, myśliciel wreszcie jako twórca wartości.
Wobec religii podręcznik przyjmuje postawę obiektywną, zdystansowaną, ale i pełną szacunku. Traktuje tradycję judeochrześcijańską na równi z mitologią grecko-rzymską, przede wszystkim jako inspirację i źródło wielu nurtów kultury europejskiej.
Autorka nie porusza jednak problemu współżycia ludzi o odmiennych poglądach, obyczajach czy religii w jednym społeczeństwie, mimo że podejmowana problematyka i prezentowane teksty kilkakrotnie dają po temu okazję. W pierwszym dziale mowa jest o bohaterach narodowych i polskich spadkobiercach tradycji tyrtejskiej. Ilustrację stanowią fotografie pomnika bohaterów Warszawy i pomnika Powstania Warszawskiego, nie ma jednak ani słowa o powstaniu w Getcie i jego bohaterach, będących przecież obywatelami Drugiej Rzeczpospolitej. Nie wykorzystano także okazji do rozmowy o inności kulturowej i naszym do niej stosunku, jaką stwarzają fragmenty "Hebanu" Ryszarda Kapuścińskiego, a jego tekst umieszczony został w rozdziale zatytułowanym "Po tamtej stronie lustra", który prezentuje fantastyczne i mityczne krainy powstałe w wyobraźni ludzkiej.

VARIA
Tytuł powieści Jerome K. Jerome "Trzech panów w łódce nie licząc psa" przytaczany jest za każdym razem jako "Trzech starszych panów w jednej łódce nie licząc psa".

Opracowała Magdalena Kowalska