JĘZYK POLSKI

Klasa 2 cz. 1

Teresa Michałkiewicz

Rozwinąć skrzydła. Kształcenie kulturowe

 

Wydawnictwo Nowa Era

Wydanie pierwsze

 OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Pierwsza część drugiego tomu podręcznika składa się z dwóch działów: "Marzenia o doskonałym świecie" i "Polaków portret własny".
Wybór tekstów jest bardzo dobry i niebanalny, a opracowanie graficzne atrakcyjne i przejrzyste. Podręcznik jest dzięki temu ciekawy. Zilustrowany został licznymi reprodukcjami obrazów, rzeźb i zabytków, które stanowią integralną część prezentowanego materiału i zostały uwzględnione w pytaniach oraz poleceniach. Autorka może dzięki temu pokazywać, jak pewne motywy czy wątki pojawiają się w różnych ujęciach w literaturze i sztukach plastycznych, lub jak rozwijane są przez różnych artystów.
Zaletą podręcznika jest to, że traktuje uczniów dojrzale i poważnie, a wymagając uwagi, skupienia a także erudycji, inteligencji i umiejętności korzystania ze źródeł rozwija wszystkie te cechy. Z drugiej strony można obawiać się jednak, że poziom wymagań okaże się za wysoki dla większości uczniów drugich klas gimnazjalnych. Konieczna będzie ciągła współpraca z nauczycielem, jego wyjaśnienia, komentarze oraz troska, by notki biograficzne, definicje i informacje były zrozumiałe.
Podręcznik zawiera bardzo wiele informacji, które w większości są dla uczniów zupełnie nowe i nie odwołują się do ich wcześniejszej wiedzy. Napisany jest trudnym, naukowym językiem, raczej nie dostosowanym do poziomu czternastolatków. Wyjaśnienia zawierają wiele trudnych słów i polonistycznych sformułowań, często zbyt abstrakcyjnych lub zbyt teoretycznych, nie zostały też poparte przykładami. Są to raczej słowa-klucze, hasła zrozumiałe dla kogoś, kto ma wykształcenie humanistyczne, które dla ucznia pozostaną pozbawioną znaczenia abstrakcją. Większość z nich nie została wyjaśniona żadnym przypisem. W dość długim wstępie do działu "Polaków portret własny" autorka pisze m.in.: "Idee polityczne odrodzonej Rzeczypospolitej nawiązywały do tradycji Konstytucji 3 maja, niektóre z dzisiejszych uprzedzeń wobec "obcych" mają swoje źródła w konfliktach wielokulturowej i wielonarodowej Rzeczypospolitej." Tak sformułowany i skondensowany tekst niewiele uczniom powie, a żadne z użytych pojęć nie zostało wyjaśnione, nie powraca się do nich w dalszym ciągu rozdziału, nie wiadomo więc, jakie to są tradycje 3 maja ani co to była wielonarodowa Rzeczpospolita. A oto inny fragment dłuższego wykładu na temat historii polskich klęsk i zwycięstw: "Mit Napoleona i walczących pod jego wodzą legionów zakłócały jednak pytania i wątpliwości: czy słuszna była walka Polaków na przełęczy Somosierra przeciwko wolnemu narodowi hiszpańskiemu lub tłumienie buntu Murzynów na San Domingo?" Dobrze, że takie pytania w ogóle padają, ale szkoda, że są wplecione w długi i trudny tekst, a potem zupełnie pominięte w przystępniej napisanych i dokładniejszych omówieniach poszczególnych utworów.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Problem stereotypów, ich rozpoznawania i umiejętności dystansowania się wobec nich powinien pojawić się przede wszystkim w trzecim dziale podręcznika zatytułowanym "Polaków portret własny." Na portret ten składają się tradycje szlacheckie, święta (Wielkanoc, Boże Narodzenie, Zaduszki), polska martyrologia i na zakończenie dwa teksty (Adama Krzemińskiego "Kto ty jesteś" i Krzysztofa Zanussiego "Polskie jest różne") mające od innej strony pokazywać, czym jest polskość.
Sarmatyzm i Polskę szlachecką przedstawiono mniej ciekawie i mniej wszechstronnie niż inne zagadnienia w cyklu podręczników Nowej Ery. Właściwie nie znajdziemy tutaj wyrazistego portretu Sarmaty czy polskiego szlachcica - ani negatywnego, ani pozytywnego. Brakuje też krytyki sarmatyzmu z punktu widzenia współczesności i namysłu nad aktualnością tego narodowego mitu.
Głębiej i ciekawiej ukazano wielkich bohaterów narodowych legend takich jak Rejtan i Ordon. O postaci Rejtana dowiadujemy się z tekstów Marii Janion i Mariana Brandysa, obok "Reduty Ordona" Mickiewicza zamieszczono fragment książki Samuela Sandlera przedstawiający historyczne realia obrony reduty i losy Ordona. Uczniowie mają zastanowić się, jakie mechanizmy rządzą powstawaniem i życiem legend narodowych, jaką właściwie wartość ma legenda, o której wiadomo, że przeczy faktom. "Dlaczego postać Rejtana kojarzy nam się z Matejkowską wizją a nie z chorobą psychiczną i zaczepianiem przechodniów?" - pyta autorka.
Niezwykle ważne są dwa końcowe teksty, ponieważ proponują nowocześniejsze spojrzenie na polskość. Krzemiński zastanawia się, jaka ma być tożsamość młodego Polaka w zjednoczonej Europie i na czym należy ją budować. "Wydobywać powinniśmy na wierzch raczej naszą europejskość niż narodowość, umiejętność współżycia i współpracy z innymi a nie machania szabelką, słusznych i niesłusznych walk i mesjanistycznych cierpień." Zanussi pisze natomiast: "Jeśli lubię pewne postawy, pewien styl zachowań (...) to wtedy wołam: To jest polskie i to jest moja Polska! (...) Są przecież ludzie, którzy z tej Polski wybrali inne elementy i musimy jakoś ze sobą żyć razem." Choć oba teksty są celne, szkoda, że ich omówieniu poświęcono tak mało miejsca. Szkoda przede wszystkim, że podręcznik nie podsuwa młodym ludziom żadnej pozytywnej propozycji poza modelem tradycyjnym. Skąd czerpać wzory dobrego "współżycia z innymi" skoro wszystkie teksty w dziale przedstawiają polskość jako "machanie szabelką" i historię męczeńskich walk, a polską tradycję jako katolickie święta. Brakuje owych "innych elementów polskości", które można by zaproponować uczniom.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Podręcznik nie porusza wprost problemu współistnienia różnych kultur, religii i narodowości w ramach jednego społeczeństwa, ale nawiązuje do pokrewnych kwestii przy okazji poszczególnych tekstów bądź w dłuższych wypowiedziach odautorskich. Przy omawianiu noweli "Latarnik" padają pytania, czym jest tożsamość narodowa, czy zmieniła się od czasów zaborów, co łączy ludzi tworzących naród oraz co łączy ludzi w ramach innych wspólnot. Fragment artykułu Jeana Delumeau na temat utopii Thomasa Moore'a staje się dobrym pretekstem do dyskusji nad tym, jak powinien wyglądać idealny ustrój oraz jakie swobody, prawa i obowiązki powinni w nim mieć obywatele.
Podręcznik nie jest w najmniejszym stopniu ksenofobiczny, ale nie dystansuje się od akcentów niechęci wobec inności w prezentowanych tekstach. Przykładem może być rozmowa na temat litewskiej i śródziemnomorskiej przyrody z "Pana Tadeusza", którą zilustrowano fotografiami brzozy na łące z jaskrami, oraz kaktusa i krzaku cytrynowego, co sugeruje, że przytoczony fragment poematu należy rozumieć wprost i rozstrzygać, czy ładniejsza brzoza, czy cytryna.
Czasem temat różnorodności kultur w ramach jednego społeczeństwa nie pojawia się, mimo iż wymagałaby tego omawiana problematyka i prezentowane teksty. Rozdział o obrzędach i świętach wypełniają wyłącznie święta katolickie. Chociaż druga część podręcznika dla drugiej klasy gimnazjum poświęca wiele uwagi polskim Żydom, dobrze byłoby nie rozdzielać tak ostro obu kultur i pokazywać raczej to, co je łączy (na przykład omawiając związek Wielkanocy i Paschy). Żydzi i Polacy żyli na ziemiach polskich razem, co łatwo przedstawić na przykładzie Jankiela, Żyda i patrioty. Niestety pytania do "koncertu Jankiela" nie wydobywają faktu, że Mickiewicz kazał w finale "Pana Tadeusza" grać Mazurek Dąbrowskiemu Żydowi, który wcześniej razem z księdzem Robakiem przygotowywał powstanie na Litwie.

Opracowała Magdalena Kowalska