JĘZYK POLSKI

Klasa 2

Anna Kowalczykowa

Krzysztof Mrowcewicz

Kto czyta, nie błądzi. Literatura i kultura

Wydawnictwo: STENTOR

Wydanie drugie

OPIS:
OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Każdy rozdział poprzedzony został wprowadzeniem zawierającym zagadnienia, nad którymi uczniowie powinni się zastanowić czytając teksty lub sugestie wniosków, do których powinni dojść. Taki układ ułatwia analizę tekstów, z drugiej strony podręcznik do literatury powinien uczyć (poprzez odpowiednie formułowanie pytań i poleceń) samodzielnej pracy nad utworem literackim. Wprowadzenia utrzymane sš w górnolotnym, patetycznym stylu, bywają też infantylne. Układ działów (problemowy, nie chronologiczny), rozdziałów i zestaw tekstów, jest niekonsekwentny i nieczytelny. Podręcznik sprawia wrażenie chaosu. Pewne problemy pojawiajš się dwukrotnie w różnych działach. Dobrym pomysłem jest pokazanie teatru i filmu "od kuchni" w dziale "W teatrze i w kinie", ale ten sam wątek pojawia się znowu w rozdziale "Adam Mickiewicz i patriotyzm Polaków" przy okazji "Pana Tadeusza". Opowiadanie Lucyny Legut (w dziale "Cuda miłości") porusza bardzo ważne problemy dzieci z rozbitych rodzin i ich relacji z nowymi małżonkami rodziców, powinno się jednak pojawić w rozdziale o domu i rodzinie i stanowić przeciwwagę dla obrazu szczęśliwej i zgodnej rodziny. Dobór tekstów w dziale "Adama Mickiewicz i patriotyzm Polaków" jest zupełnie niezrozumiały. Dlaczego dział zaczyna się od ballady "To lubię", dlaczego zaraz potem pojawiają się opisy przyrody, ale nie polskiej, tylko z "Sonetów Krymskich", skoro tematem jest patriotyzm? Po uważnej, kilkakrotnej lekturze można wychwycić intencje autorów, powinny być one jednak bardziej przejrzyste. Autorzy często przyjmują punkt widzenia osób, które od dawna znają omawiane teksty, a nie uczniów gimnazjum, którzy spotykają się z nimi po raz pierwszy. Przykładem może być fragment "Czekajšc na Godota", przed którym pada pytanie: "Nic się nie dzieje! Cóż to za dramat?" Dla ucznia, który poznaje Becketta jako jednego z pierwszych dramatopisarzy nie będzie w tym nic dziwnego. Dziwić się można wtedy, gdy zna się historyczny rozwój dramatu jako gatunku lub przynajmniej kilka przykładów sztuk tradycyjnych. Dobór tekstów jest ciekawszy niż w pierwszym tomie, autorzy starają się wykroczyć poza tradycyjny zestaw. Znalazło się tu wiele dobrej poezji, wiele tekstów pisarzy stawiających się w opozycji wobec tradycji polskiej literatury, takich jak Mrożek, Gałczyński a także Białoszewski i Różewicz. Brakuje za to fragmentów dobrej prozy, choć wiele jest opowiadań i fragmentów książek przygodowych dla młodzieży, wiele artykułów prasowych i wywiadów. Uderza infantylizm podręcznika. Autorzy proponują uczniom najrozmaitsze gry i zabawy, opowiadają im o literaturze w stylu gawędy i bajki. Polecenie, by we własnoręcznie przygotowanym przebraniu ducha straszyć kolegów ("przygotuj szczotkę do zamiatania podłogi, torbę papierowa, latarkę, kawałek sznurka, stare prześcieradło...."), nadawałoby się raczej do pierwszych klas szkoły podstawowej. Zaletą jest bogactwo ilustracji, są one włączone w treść podręcznika i uwzględnione w pytaniach i poleceniach.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
W rozdziale poświęconym kulturze żydowskiej zamieszczono definicję pojęcia "stereotyp", tekst Kołakowskiego o stereotypach narodowych. Do refleksji na ten temat zachęcają liczne pytania i polecenia. Autorzy uczą, jak nie przyjmować stereotypów za oczywiste, jak podważać zawarte w nich sądy, sugerują, że używanie sądów stereotypowych w dyskusji jest bezcelowe. Poświęcili temu problemowi bardzo dużo miejsca. Z drugiej strony prezentowany w podręczniku sposób myślenia i dobór materiału bywa bardzo stereotypowy, co szczególnie widać w dziale "Adam Mickiewicz i patriotyzm Polaków", który podsuwa uproszczony i anachroniczny model patriotyzmu. "Patriotyzm to - wyjaśniajš autorzy - poświęcanie życia za ojczyznę, ale nie tylko na tym polega kochanie. Kochanie to także pamięć i tęsknota." Być może jednak patriotyzm współczesnych nastolatków mógłby budować się na czymś więcej niż tęsknota za ojczyzną i pragnienie oddania za nią życia. Tytuł działu sugeruje, że będzie mowa o mickiewiczowskim patriotyzmie. Jednak fragmenty "Pana Tadeusza" traktowane są raczej jako sentymentalne wspomnienie o dawnej Polsce, gdy tymczasem propozycja patriotyzmu, jaką znajdujemy w tym utworze, wydaje się o wiele bogatsza i bardziej aktualna dziś. Dobrze, że autorzy zamieszczają obok "Reduty Ordona" fragment "Śmierci porucznika" Mrożka, szkoda jednak, że nie po to, by podjąć dyskusję z takim pojmowaniem patriotyzmu, ale z "nadmiernym przywiązaniem do legendy o bohaterze". W podręczniku znalazł się też dział "Bohaterowie masowej wyobraźni" pokazujšcy między innymi funkcjonowanie rynku muzyki popularnej oraz mechanizmy reklamy (ilustracją jest zabawne opowiadanie Mrożka o półpancerzach praktycznych.) Autorzy zwracają uwagę na funkcjonowanie współczesnych mitów wyrosłych z powszechnych marzeń o nieskrępowanej sile i sławie (postaci takie jak superman, czy spiderman). To może pomóc uczniom w konfrontacji ze współczesnym, skomercjalizowanym światem, w zdobyciu dystansu wobec języka reklamy i propagandy.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Podręcznik kładzie nacisk na problem współżycia jednostki w społeczeństwie z innymi ludźmi oraz zrozumienia dla ich odmienności. Zawiera też spory dział poświęcony wielości i różnorodności kultur w Polsce. Znalazł się w nim rozdział - "Żyliśmy razem przez wieki" - prezentujący kulturę i literaturę żydowską (są fragmenty prozy Icika Mangera, Isaaca Bachevisa Singera, Hanny Krall) a także przestrzegający przed tym, do czego prowadzi nienawiść i brak zrozumienia dla inności (mówi o tym tekst Hanny Krall o Tykocinie, wiersz Szymborskiej "Nienawiść" i rozmowa z księdzem Tischnerem o piekle nienawiści). W kolejnym rozdziale zaprezentowana jest kultura cygańska oraz wiersze cygańskiej poetki, Papuszy. Rozdziały te pokazują, że obie kultury właściwie przeminęły, ale były długo obecne na ziemiach polskich i trzeba o nich pamiętać. Jedyną wadą tej prezentacji może być właśnie to, że obie kultury ukazane sš jako "inne", autorzy nie biorą pod uwagę, że ich przedstawiciele nadal żyją wśród nas. W ostatnim rozdziale zamieszczono reportaże Kapuścińskiego, a dołączony do nich komentarz i pytania, zwracają uwagę na to, jaką postawę należy przyjmować wobec kultur odległych od kultury europejskiej i niezrozumiałych, jak unikać formułowania na ich temat pochopnych i fałszywych sądów. Podręcznik zwraca uwagę nie tylko na problem współżycia z ludźmi innych obyczajów i tradycji, ale i z tymi, którzy są z jakiegoś powodu nieprzystosowani do życia w społeczeństwie. Rozdział "Świat pełen barier" mówi o problemach, jakie napotykają ludzie niepełnosprawni. Co ważne, we wprowadzeniu autorzy nie wyróżniają niepełnosprawnych jako gorszych, nie wydzielają ich z całości społeczeństwa, lecz piszą, że wszyscy napotykamy rozmaite bariery na drodze do realizacji naszych planów. Takie ujęcie pozwala uczniom zrozumieć problemy niepełnosprawnych bez stawiania granicy między nimi a tzw. normalnym światem. Podręcznik zwraca uwagę na mechanizmy demokracji i uczy, jak można je dla siebie wykorzystywać. Autorzy zamieszczajš fragment Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, zadają do niego wiele pytań i poleceń.

Opracowała Magdalena Kowalska