JĘZYK POLSKI

Klasa I

GARSZTKA TADEUSZ

GRABOWSKA ZUZANNA

OLSZOWSKA GABRIELA 

Do Itaki. Z XX i XXI wieku. Kształcenie literacko-kulturowe. Podręcznik dla ucznia. 1 klasa gimnazjum

Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK Sp. z o.o.

Rok wydania: 2000, 2001 wydanie

OPIS:

OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Układ tematyczny podręcznika jest z pewnością atrakcyjny dla ucznia, uwspółcześniony i bliski młodzieży, i w tym nieszablonowy. Podręcznik zwraca uwagę na rozumienie otaczającego ucznia świata (rodzina, szkoła, komputery, taniec i inne) i pomoc w kształtowaniu świadomej wobec niego postawy. Rozwija umiejętności komunikacyjne w zakresie użytkowych form wypowiedzi, wypowiedzi publicznych, publicystycznych. Polecenia do tekstów kładą nacisk na rozumienie treści i wychwycenie informacji. W przypadku poleceń do tekstów literackich powoduje to jednak czasem rażące pominięcie problemów formy, hamujące u ucznia świadomość różnych rodzajów przekazu literackiego, które sprawiają, że literatura jest autorską wizją świata a nie jego obiektywnym opisem. Na przykład w poleceniach dotyczących opowiadania Mrożka nie naprowadza się ucznia na zrozumienie, czym jest groteska, przy fragmencie Iliady nie wprowadza się pojęcia dystansu epickiego. W podręczniku zdarza się forma poleceń sugerujących w tematach wypracowań: polecenia typu: dokończ myśl... Na postawę religijną (ale nie koniecznie katolicką) położony jest subtelny nacisk: Religijne uczucia ucznia zakładane są jako oczywistość w pewnych poleceniach, sugerowane w nich, na przykład: Dlaczego Pieśń XXV została zamieszczona na końcu rozdziału?; sugerowana odpowiedź: bo życie to dar od Boga, jesteśmy za niego wdzięczni itp.

WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Podręcznik zawiera definicję stereotypu i nowomowy. Zwłaszcza pierwsze pojęcie jest dobrze opracowane dydaktycznie. Pojawia się w rozdziale "Kobiety" z zaleceniem: "zwalczaj stereotypy" przy okazji interpretacji komicznego tekstu Marka Twaina operującego stereotypami o męskości i kobiecości. Rozdział ten zasługuje na szczególną uwagę jako rozwijający sprawność w rozpoznawaniu stereotypów i pokazujący różne portrety i modele kobiet w kulturze (nie tylko jako żony i matki), odwołując się tu zwłaszcza do plejady kobiet z mitologii greckiej. Polecenia do tego rozdziału uwrażliwiają na jednostronność i schematyczność stereotypu. Przy innych okazjach autorzy często proponują dyskusje, w których uczniowie mają bronić losowo wybranego stanowiska, albo zamieniają się rolami - forma ta uwrażliwia ucznia na możliwość jednostronności i niesprawiedliwości sądu, uczy szukania argumentów na rzecz strony przeciwnej, pokazując, że partner w dyskusji także może mieć dobrze uzasadnione argumenty.
Autorzy chcą być blisko świata ucznia, jego zainteresowań, problemów i czekających go wyborów. Chcą kształtować jego dojrzałą postawę w oparciu o humanistyczny etos kultury antyczno-chrześcijańskiej. Podręcznik otwarty jest szeroko na ten nurt kultury europejskiej, proponując uczniowi otwartą tożsamość Polaka-Europejczyka. Literatura jednak pełni w tym procesie jedynie rolę przykładu, będącego punktem odbicia do dyskusji o wartościach. W podręczniku przeważają zresztą teksty paraliterackie, a nie literatura piękna. Taka dość konsekwentnie realizowana perspektywa sprawia, że jest to podręcznik uczący raczej samookreślenia czerpiącego wzorce i wartości z przeszłości oraz wpajający postawę pietyzmu wobec niej. Autorzy nie starają się zainteresować ucznia literaturą pod kątem wielości możliwych w niej interpretacji świata, ani pod kątem jej możliwości formalnych, kreacyjnych. Nie pokazują możliwości polemicznego stosunku do kultury, postawy zerwania z tradycją czy służebnym modelem literatury - na przykład przez poetykę awangardy. Kuriozalnym przykładem tego zaniedbania jest tekst o Sienkiewiczu, który cytuje fragmenty eseju Gombrowicza, nie po to by zasygnalizować uczniowi możliwość dyskusji o polskiej tożsamości i mitologii, ale by zrobić z niego autorytet składający hołd autorytetowi i geniuszowi Sienkiewicza.

INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Problemy te pojawiają się kilkakrotnie, w różnych aspektach, co sprawia, że należy ten podręcznik uznać za odpowiadający kryteriom podręcznika dobrego. Są dwa bogate teksty mówiące o religijnej kulturze Żydów (Stary Testament, synagoga, tekst modlitwy) i pytanie o miejsca związane z kulturą żydowską w okolicy ucznia. Daje to nauczycielowi możliwość mówienia o kulturze żydowskiej jako podglebiu chrześcijaństwa z jednej strony oraz kultury istniejącej dzisiaj, związanej także z kulturą Polski. Kilka tekstów i poleceń sugeruje szerokie rozumienie polskości i patriotyzmu: przykład Ketlinga, czy Izabelii Scorupco. Bohaterzy tekstu Musierowicz akceptują bez problemu i z zainteresowaniem swoje skomplikowane rodowody: chłopak ma niemieckie nazwisko, dziewczyna wymieszane pochodzenie kresowe. Podręcznik sygnalizuje także problemy związane z innością jako upośledzeniem (bieda, kalectwo) uwrażliwiając na krzywdę moralną, jaką można wyrządzić takiej osobie, traktując ją jako gorszą, piętnując i izolując.

VARIA
Autorom zdarzają się infantylizujące wypowiedzi o literaturze: na przykład: "jak żartował Horacy: Non omnis moriar"...

Opracowała Katarzyna Nadana