JĘZYK POLSKI
Klasa II
GARSZTKA TADEUSZ
GRABOWSKA ZUZANNA
OLSZOWSKA GABRIELA
Do Itaki. Z panem Cogito
Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK Sp. z o.o.
Rok wydania: wydanie pierwsze
OPIS:OPRACOWANIE DYDAKTYCZNE
Podręcznik napisany jest z perspektywy religii katolickiej i z tej perspektywy przeprowadza analizę tekstów. Sposób formułowania pytań narzuca uczniom światopogląd a czasem nawet jedną, konkretną odpowiedź. Na przykład: "Napiszcie klasową powieść pod tytułem: "Wiara przenosi góry. Wiara czyni cuda", "Spróbuj wytłumaczyć, dlaczego przekaz biblijny nie przeczy teoriom naukowym". Pod tekstem Karola Wojtyły zamieszczono polecenie: "Chciałbym się z nim spotkać. Wrażenie z bezpośredniego lub za pośrednictwem TV spotkania z największym Polakiem XX wieku."
Niektóre pytania wydajš się dość naiwne, np.: "Jak pomóc komuś, kogo spotkało straszne nieszczęście?", "Jakie wartości mogą człowiekowi pomóc pozbierać się po tragedii?" "Bać się czy nie bać końca świata?" "Jak nie poddać się rozpaczy". Stają się jednak bardziej zrozumiałe w kontekście religii, której nauką de facto zajmuje się ten podręcznik. Jeden z rozdziałów dotyczący uzależnień (komputer, alkohol, narkotyki) zawiera teksty nie mające żadnej wartości literackiej, wybrane pod kątem dydaktycznym. Polecenia zaś zmuszają nieraz uczniów do upraszczania poważnych życiowych problemów: Np.: "Oceń zjawisko narkomanii", "Wyraź swoja opinię na temat ludzi nadużywających alkoholu". Nadzieją na uzdrowienie okazuje się często wiara i Biblia.
Podręcznik zmusza do pracy nad formułowaniem myśli. Mimo że najczęściej teza narzucona jest przez autorów, uczniowie muszą nauczyć się wyrażać przemyślenia w bardzo różnorodnych formach, takich jak: opowiadanie, wiersz, dialog, scenka teatralna. Często muszą przedstawić jakiś problem w postaci sondażu czy reportażu. Autorzy nie stronią od bardzo nowoczesnych form wyrazu takich jak: collage czy nawet strona internetowa. Często zamiast podawać gotowe definicje odsyłają do słownika czy encyklopedii, jak również do internetu.
W podręczniku zamieszczono wiele reprodukcji obrazów i zdjęć, ilustrujących powtarzanie się podobnych motywów w literaturze i w sztukach plastycznych. Często jednak związek tych ilustracji z omawianym tematem jest bardzo powierzchowny lub też jest zbyt trudny i wymaga koniecznie komentarza. (Np. przewijające się przez podręcznik obrazy Dalego, Magritte'a.) Prezentowane reprodukcje wydają się czasem nie na miejscu - np. zamieszczenie jako ilustracji do tekstu "Wychowanie księcia" Cortazara, fotografii młodego chłopca autorstwa Jana Saudka, czeskiego artysty słynącego z niezwykle perwersyjnych i podszytych sadomasochistycznš erotyką zdjęć.WOBEC STEREOTYPÓW - SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNE
Nie ma w tym podręczniku nut nacjonalizmu, ksenofobii ani jakichkolwiek przejawów wrogości wobec innych kultur czy religii - wynika to jednak przede wszystkim z faktu, że nie poświęca się im w ogóle miejsca. Problem stereotypów nie pojawia się w tej części podręcznika ani razu.
Tradycyjny, szczęśliwy dom przedstawiony jest jako jedyny model rodziny, co raczej kłóci się z rzeczywistością społeczną (nie ma tu mowy o rodzinach niepełnych bądź problemach, jakie zazwyczaj pojawiają się w życiu rodzinnym). Autorzy nie proponują na ten temat dyskusji, może taką próbą miał być rozdział "Dom utracony", składa się jednak na niego wiersz "Przepaść Pana Cogito" i kilka "Trenów" Kochanowskiego.
Dobrze i ciekawie zrobiony rozdział o wojnie jest chyba próbšą przeciwstawienia się stereotypom. Zamiast patosu i pochwały oddawania życia za ojczyznę wiele miejsca poświęcono okrucieństwu wojny, cierpieniu jakie ze sobą przynosi, jej niszczącemu wpływowi na człowieka.INNOŚĆ I WSPÓŁISTNIENIE
Perspektywa katolicka, którą wyraźnie przyjmuje ten podręcznik, wyklucza równe traktowanie innych tradycji i religii. Autorzy promując wartości takie jak: wiara, Bóg, dom, rodzina, pokora, modlitwa i praca, traktują je jako przynależne jednej tylko kulturze. Perspektywa religijna ujawnia się nie tylko w formułowaniu pytań i poleceń, jak wcześniej wspomnieliśmy, ale też w uporządkowaniu materiału. Wskazują na to takie np. tytuły działów: "Pycha i... pokora", "Wiara, nadzieja, miłość", a także układ treści wewnątrz działów (np.: w rozdziale I kolejne tematy to: pycha, ambicja, marzenia o władzy, wojna, aż wreszcie wizje końca świata). Uderza wyraźny nadmiar (ok. połowy) tekstów treścią lub formą dotykających tematyki religijnej. Rozdział "Pokora" zawiera 5 tekstów, a w tym: Tren XVIII Kochanowskiego (najbardziej chrześcijański, będący pogodzeniem się poety z Bogiem), wiersz ks. Twardowskiego, opowieść o św. Franciszku, "Pieśń słoneczna" św. Franciszka. Następny dział (Wiara, nadzieja miłość) rozpoczyna kolejno 13 tekstów o tematyce religijnej, kolejnych kilka to w większości świeckie teksty dotyczące domu i rodziny. Rozdział "Nauczyciele" zawiera osiem tekstów, z czego dwa dotyczą Sokratesa, trzy Jezusa, dwa Jana Pawła II, i ostatni to opowiadanie Mrożka o nauczycielu świeckim co prawda - ale fałszywym.) Część tekstów dobrana została pod kątem wartości, które przekazuje, a nie walorów literackich. Np. króciutkie opowiadanie poety węgierskiego, Gyuli Illesa, pt. "Moja babka", o staruszce, która codziennie, w mróz, deszcz czy zawieruchę, chodziła do kościoła. Dlatego niektóre fragmenty podręcznika przypominają katechezę a nie naukę o literaturze.
Autorzy prawie nie odwołują się do tradycji innych niż polska i religii innych niż katolicka. Czasem (ale raczej rzadko) wątki związane z tymi innymi tradycjami czy religiami pojawiają się w prezentowanych tekstach, autorzy jednak nie podejmują ich w pytaniach i poleceniach. Taką okazją do spotkania z inną kulturą i inną religią mogłoby być opowiadanie Włodzimierza Paźniewskiego o sułtanie pt.: "Trzy słowa". Pojawiają się takie słowa jak: "Allah", "Mekka", jednak nie ma przy nich przypisu ani pytania wyjaśniającego, z jaką tradycją wiążą się te pojęcia. Dobrą okazją do dyskusji na temat współistnienia elementów rozmaitych religii i tradycji mogłaby być II część "Dziadów" Mickiewicza - autorzy jednak tej okazji nie wykorzystują. Nie ma żadnych informacji o religii i tradycji żydowskiej - a jest kilka rozdziałów, w których takie informacje koniecznie powinny się znaleźć np. przy omawianiu Starego Testamentu (Ks. Rodzaju, Ks. Hioba), czy w rozdziale "Nauczyciele". Jest rozdział zatytułowany "Zagłada" jednak to słowo ma wyłącznie konotacje biblijne, nie ma natomiast ani słowa o Holokauście (mimo że znalazło się miejsce na fragment scenariusza "Siódmej pieczęci" Bergmana).Opracowała Magdalena Kowalska