tytuł: Wychowanie do życia w rodzinie. Podręcznik gimnazjum

„Efka” Wydawnictwa Szkolne Felicja Kalinowska

wydanie: Piła 2001

OPIS:

RZETELNOŚĆ INFORMACJI

Podręcznik ten rozpatruje problemy, których nie porusza wiele innych podręczników, ma zatem bogate spektrum tematyczne. Pojawiają się w nim wątki praw mniejszości seksualnych, mowa jest o małżeństwach homoseksualnych, o feminizmie, o prawach dziecka, a także o przemocy w rodzinie i molestowaniu seksualnym. Informacje są podawane przystępnie i rzeczowo. Książka przedstawia przy tym stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia, aspekt prawny i praktyczny wszystkich omawianych spraw.

Autorka deklaruje bezstronność światopoglądową: „nie narzucam Ci żadnych poglądów ani ocen, niczego za Ciebie nie rozwiązuję” (s. 3), choć obietnicy tej nie dotrzymuje. Wyraźnie, lecz nie nachalnie, wartościuje niektóre postawy, odbiera racje innym. Zestawia ze sobą dwa sprzeczne stanowiska w sprawie klonowania (s. 80), aborcji (s. 79 i 107), inicjacji seksualnej (s. 76), eutanazji (s. 108), przy czym jasno wskazuje, które z nich jest słuszne, powołując się niekiedy na ojca Jacka Salija (s. 79), niekiedy na anonimowych etyków (s. 81). Z perspektywy moralnej potępia aborcję, eutanazję i klonowanie. Manipuluje przy tym racjami strony przeciwnej, zwolenników prawa do eutanazji przedstawia na przykład jako ludzi, którzy chcą decydować o czyimś życiu, w imię niesienia pomocy innym (s. 108). Jest to ewidentne zafałszowanie, zwolennicy eutanazji żądają bowiem prawa do decydowania o własnym życiu i prawa do pomocy w sytuacji, gdy samodzielnie podejmą decyzję. Racje stron stają się wskutek tych zabiegów całkowicie niewspółmierne i nierównorzędne. Podobnie jest we wszystkich innych przypadkach: deklarowany obiektywizm w przedstawianiu racji kłóci się z wyraźnym zniekształcaniem stanowiska jednej ze stron.

Podręcznik zawiera bardzo skąpe, skrótowe informacje na temat antykoncepcji, brak w nim szczegółowych opisów poszczególnych metod oraz ścisłego określenia stopnia ich zawodności. Opis wszystkich metod zajmuje zaledwie trzy strony, z czego jedną poświęcono zniechęcaniu do środków antykoncepcyjnych i zachęcaniu do tzw. naturalnych metod sterowania płodnością. Aby umotywować ten wybór używa się frazeologii ekologicznej, choć nieco pokrętnie: „stosując je człowiek opanowuje przyrodę”, a także całkowicie arbitralnych argumentów w rodzaju: „naturalne metody sterowania płodnością sprawiają, że związany z nimi styl życia małżeńskiego wymaga wspólnego podejmowania decyzji, a przy rozmowach o sprawach planowania rodziny jest miejsce na rozmowy o uczuciach i wielu innych problemach, które odświeżająco wpływają na związek” (s. 88). Nie wiadomo, skąd autorka czerpie przeświadczenie, że po pierwsze życie seksualne podejmują tylko małżonkowie, po drugie, że używanie środków antykoncepcyjnych nie jest wspólną decyzją i wspólnie omawianą kwestią, która również jest okazją do „rozmów o uczuciach i może wpływać odświeżająco na związek”, a wreszcie, że do rozmów o uczuciach potrzebne są jakieś szczególne okoliczności. Autorka dystansuje się od potwierdzonego statystycznie faktu, co do niskiej skuteczności metod naturalnych, mówi o nich, że „są określane jako mniej skuteczne” (s. 88), choć sama przytacza dane o 30 procentowej zawodności metod naturalnych. Jako złotą myśl do zapamiętania na s. 89 autorka umieściła następujące zdanie: „Pigułka wprawdzie zabezpiecza przed niechcianą ciążą, ale tracisz w tym momencie przekonywującą wymówkę w postaci powiedzenia «nie»” Pomijając już błąd językowy zawarty w tej sentencji i niejasną konstrukcję zdania – odmowa nie jest wymówką, ale czymś, co w najlepszym razie wymówki potrzebuje – samo to zdanie zakłada przymus współżycia seksualnego partnerów, którego można uniknąć tylko dzięki wymówkom, wybiegom i manipulacjom, obraz ten kłóci się ze wzorem partnerskiego związku, który autorka deklaruje.

ROLE PŁCIOWE, ROLE W RODZINIE

Autorka kładzie nacisk na społeczny i kulturowy charakter życia rodzinnego, podkreśla rolę komunikacji w rozwiązywaniu problemów, jakie powstają między ludźmi. Zwraca uwagę na potrzebę empatii i szacunku we wzajemnych kontaktach. Nie stroni jednak od tradycyjnego podziału ról: matka opiekuje się dzieckiem, jest jego powiernicą, prototypem wszystkich jego przyszłych miłości, ojciec jest odległy, kontakty z nim nie są tak częste ani bezpośrednie, więź łącząca dzieci z ojcem sprowadza się do potrzeby uznania, co dotyczy oczywiście chłopców (s. 20), bo kto by też zastanawiał się nad relacjami ojca i córki. Ponadto trudno orzec, czy jest to opis realnej sytuacji podziału ról, czy też stan zalecany, sama forma wypowiedzi wskazuje jednak na to drugie. Z drugiej strony w podręczniku dostrzeżono emancypacyjny ruch kobiet, pojawia się słowo „feminizm” i to w kontekście opisowym, pojawia się też definicja antyfeminizmu: „nieuzanawanie, zwalczanie równouprawnienia kobiet” (s. 56). Autorka podkreśla, że w związku „każda osoba ma równe prawa i powinna być traktowana z godnością i szacunkiem” (s. 57), postawę partnerską przeciwstawia postawie manipulacyjnej, później jednak postępuje nie zawsze konsekwentnie (por. paragraf „Rzetelność informacji”). W podręczniku pojawia się pojęcie stereotypu płci i jest ono rzetelnie wyjaśnione, podane są przykłady stereotypów, autorka podkreśla przy tym, że stereotypowe wyobrażenia o mężczyznach i kobietach utrudniają porozumienie partnerów w związku, nie wskazuje jednak na szersze społeczne skutki stereotypów płciowych. O dyskryminacji kobiet nie mówi się w podręczniku explicite.

OBRAZ MNIEJSZOŚCI SEKSUALNYCH

Problem mniejszości seksualnych został przedstawiony szeroko – w jego aspekcie społecznym, prawnym i medycznym. Stosunek autorki do prezentowanego zjawiska jest dość złożony. Nie mówi się wprost, że homoseksualizm jest dewiacją, ale rozdział poświęcony homoseksualizmowi umieszczono pomiędzy rozdziałami „Brak akceptacji dla własnej płci” i „Problemy związane z tożsamością płciową”. W pierwszym akapicie znalazło się zdanie: „nie wszyscy uważają, że homoseksualizm jest chorobą” (s. 70), jest to sformułowanie, które zdaje sprawę z rzeczywistej różnorodności opinii, ale sugeruje, że po jednej i drugiej stronie stoją argumenty tego samego rzędu, a nawet, że ci, którzy kwestionują traktowanie homoseksualizmu jako choroby, przyjmują stanowisko kontrowersyjne. Wskutek takiego ujęcia sprawy unika się deklarowania wprost opinii o dewiacyjnym charakterze homoseksualizmu, ale przecież robi to w sposób niejawny. W następnym rozdziale znalazła się co prawda informacja o stanowisku Światowej Organizacji Zdrowia, która wykreśliła homoseksualizm z rejestru chorób, wiadomość ta pozostaje jednak w izolacji. Autorka wspomina o zjawisku dyskryminacji mniejszości seksualnych, mówi o „braku poparcia społecznego” i o ukrywaniu orientacji homoseksualnej, wspomina też o walce o prawo do małżeństwa i adopcji, przedstawia ustalenia polskiego prawa oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także niechętny stosunek polskiego społeczeństwa do homoseksualnych małżeństw i adopcji. Przy okazji zaznacza, nie do końca zgodnie z prawdą, że Kościół Katolicki nie potępia homoseksualizmu, przy czym pomija fakt, że Kościół wszelkie praktyki homoseksualne uważa za grzech i naruszenie prawa naturalnego, a tylko same skłonności, których się nie realizuje, pozostają w jego oczach sprawą obojętną.

PRAWA DZIECI

Podręcznik skupia się nie tylko na kształtowaniu postaw w przyszłym dorosłym życiu i dojrzałych związkach, lecz również na rozwiązywaniu problemów dziecka w rodzinie. Autorka zwraca uwagę na prawa dziecka, szeroko omawia ich aspekt praktyczny, służy radą w sytuacjach konfliktów w rodzinie. Nie stroni też od kwestii drażliwych, molestowania seksualnego (s. 109) i przemocy w rodzinie. Udziela dzieciom praktycznych porad, jak radzić sobie w takich sytuacjach, do kogo się zwrócić po pomoc, gdzie zadzwonić (s. 23), a przede wszystkim wzmacnia ich poczucie godności i przeświadczenie, że mają prawo do życia bez przemocy i poszanowania swojej integralności cielesnej i psychicznej. Informacje tego typu niezmiernie rzadko pojawiają się w pozostałych podręczników gimnazjalnych z tego zakresu.

Opracowała Katarzyna Chmielewska