tytuł: Kim jestem? Wychowanie do życia w rodzinie. Podręcznik z ćwiczeniami dla gimnazjum

Wydawnictwo Juka

wydanie: Warszawa 2003

OPIS:

RZETELNOŚĆ INFORMACJI

Podręcznik omawia rzeczywiste problemy i dylematy, z którymi spotyka się uczeń gimnazjum, nie stroni od spraw trudnych i niejednoznacznych. Wiele miejsca poświęca zagadnieniom, których nie poruszają inne podręczniki, prezentuje zatem bogate spektrum tematyczne. Książka ma ogromne walory praktyczne, uczy skutecznej komunikacji, umiejętności słuchania rozmówców, obrony własnego stanowiska, zachęca do wiary w siebie i do wzmacnia u ucznia poczucie własnej wartości. Pojawiają się w niej niemal wszystkie wątki ważne ze względu na kwestię tolerancji: mówi się o prawach mniejszości seksualnych, o małżeństwach homoseksualnych, o feminizmie, o prawach dziecka, a także o przemocy w rodzinie i molestowaniu seksualnym. Informacje podawane są przystępnie, są rzeczowe i wyczerpujące. Autorzy przedstawiają ponadto ustalenia Światowej Organizacji Zdrowia, aspekt prawny, obyczajowy i moralny wszystkich omawianych spraw. Naświetlają każdy problem z wielu perspektyw, do każdego niemal zagadnienia podają literaturę przedmiotu, odsyłają do odpowiednich stron w internecie. Korzystają z wyników badań naukowych, cytują socjologów, prezentują rzetelną wiedzę medyczną, oddają też głos poszczególnym opcjom ideowym, cytują encykliki papieskie i wypowiedzi feministyczne. Traktują ucznia poważnie, wszelkie różnice stanowisk naświetlają rzetelnie i uczciwie. Przykładem może być sprawa aborcji (s. 101, 191). Autorzy podręcznika przedstawiają rozmaite stanowiska w tej kwestii, opisują jej aspekt prawny (porównują różne kraje pod tym względem), odwołują się do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, informują, jak na tę sprawę zapatruje się Kościół Katolicki oraz przeciwnicy prawnego zakazu aborcji, informują o medycznych skutkach aborcji. Prezentują różne stanowiska rzetelnie, nie manipulują argumentami żadnej ze stron, nie narzucają uczniowi żadnych poglądów. Wiedza medyczna jest także podstawą paragrafu o masturbacji, która traktowana jest jako zjawisko normalne, nie przynoszące szkód fizycznych ani psychicznych, przy czym autorzy odwołują się do pracy prof. Marii Beisert, wiążącej zakaz masturbacji z etyką seksualną Kościoła Katolickiego.

W podręczniku znalazły się rzetelne i wyczerpujące informacje na temat antykoncepcji. Autorzy rzeczowo informują o poszczególnych metodach, trudnościach technicznych z nimi związanych, wskazaniach i przeciwwskazaniach oraz ograniczeniach w stosowaniu danej metody, możliwych skutkach ubocznych a przede wszystkim o skuteczności. Jest to jeden z niewielu podręczników do gimnazjum w Polsce, który przedstawia liczbowe dane (skala Pearla) co do skuteczności każdej metody antykoncepcyjnej (s. 190).

RÓŻNORODNOŚĆ MODELI ŻYCIA UCZUCIOWEGO I EROTYCZNEGO. KONCEPCJA RODZINY

Podręcznik nie tylko dopuszcza wolność wyboru w sprawie modelu życia, ale wręcz proponuje dyskusję na ten temat, na s. 220 przedstawia różne drogi życiowe: małżeństwo, małżeństwo nieformalne, separacja/rozwód, kawalerstwo/panieństwo, celibat. W rozdziale poświęconym rodzinie omawia problem małżeństw homoseksualnych i prawa do adopcji, informuje o rozwiązaniach prawnych tej kwestii w Europie. Rodzinę traktuje się tu jako byt historycznie i kulturowo zmienny.

Rodzina jest w podręczniku rozumiana funkcjonalnie, to jest ma służyć spełnianiu potrzeb swoich członków (s. 55), w rodzinie dysfunkcyjnej zaś relacje są zakłamane i pełne przemocy (s. 56). Przemoc w rodzinie staje się zresztą osobnym tematem, autorzy podkreślają, że w przypadku takim dochodzi do naruszenia podstawowych praw, mówią o różnych aspektach przemocy. Odmiennie niż w pozostałych podręcznikach tragedią rodziny jest nie tyle sam rozwód, ile konflikt i agresja w rodzinie, które ten rozwód poprzedzają. Autorzy akcentują potrzebę komunikacji i wzajemność relacji w rodzinie, ale także samodzielność każdego członka rodziny, jest to zatem model partnerski, w którym w ramach równości praw negocjuje się podział obowiązków. W podręczniku mówi się również o życiu towarzyskim, promuje model otwarty na świat zewnętrzny, będący przeciwieństwem zamkniętej rodziny nastawionej tylko na siebie. Jest to wyjątek wśród gimnazjalnych podręczników do wychowania do życia w rodzinie. Dla pełnego obrazu dodać należy, że rodzina w tym podręczniku nie jest po prostu wspólnotą spokrewnionych osób, ale typem więzi łączącym ludzi, autorzy podręcznika kładą nacisk na fakt, że rodzina może zawiązać się nie tylko przez prokreację, ale również przez adopcję i jest to ten sam typ więzi.

ROLE PŁCIOWE, ROLE W RODZINIE

Płeć zdefiniowano wielorako, m.in. biologicznie (gonadalna, chromosonalna, genitalna, somatyczna) oraz socjopsychologicznie (metrykalna, psychiczna, kulturowa – gender) (s. 127). Następuje w ten sposób oddzielenie czynników biologicznych od kulturowych, a autorzy wskazują zarówno na biologiczne, jak i społeczne przyczyny rozróżniania płci oraz historyczną zmienność owych rozróżnień. Wyraźnie oddziela się tu orientację seksualną od płci, co nie zawsze udaje się w pozostałych podręcznikach. Już na samym początku podręcznika obszernie omówiono zagadnienia związane z uprzedzeniami i stereotypami, nie tylko płci, ale również narodowości, rasy, wieku itd., wyjaśniono ich pochodzenie, funkcję, zwrócono uwagę na ich szkodliwość społeczną (s. 70), toteż stereotypy płci i orientacji seksualnej pojawiają się od razu w szerszym kontekście. W podręczniku występuje pojęcie seksizmu, mowa jest także o dyskryminacji. Autorzy zwracają uwagę na treść stereotypów i częstość ich występowania, proponują ćwiczenia, które pomagają uświadomić różnice oczekiwań względem poszczególnych płci, przedstawiają feministyczny punkt widzenia na sprawy płci (ośrodek Ośka, Centrum Praw Kobiet, Fundacja Efka).

OBRAZ MNIEJSZOŚCI SEKSUALNYCH

Problem ten pojawia się w całym podręczniku, przy okazji różnych kwestii szczegółowych, autorzy nie umieścili go w deprecjonującym kontekście zaburzeń seksualnych, ale wspominają o nim przy okazji wielu zagadnień, m.in. rodziny, stereotypu, dyskryminacji itd. Autorzy podręcznika używają pojęć mniejszość seksualna, homofobia, dyskryminacja ze względu na orientację seksualną; przedstawiają sytuację prawną mniejszości seksualnych w różnych krajach oraz dyskusje na temat legalizacji związków homoseksualnych oraz ich prawa do adopcji. Nie skupiają się na biologicznym aspekcie homoseksualizmu i przytaczają stanowisko WHO w sprawie traktowania homoseksualizmu jako choroby. Podręcznik Juki jako jedyny podkreśla, że „orientacja seksualna dotyczy nie tylko popędu seksualnego, ale też wyboru w sferze uczuć. Osoby homoseksualne mogą tworzyć długotrwałe więzi oparte na uczuciach” (s. 128), sprzeciwia się zatem stereotypowi rozwiązłości, który ukazuje relacje homoseksualne jako z natury przypadkowe, krótkotrwałe kontakty erotyczne, i bez ogródek mówi o związkach homoseksualnych. Walczy również z popularnym i rozpowszechnianym przez inne podręczniki stereotypem, jakoby homoseksualni mężczyźni byli kobiecy, zaś homoseksualne kobiety – męskie, nie traktuje więc homoseksualizmu jako zaburzenia tożsamości płciowej (s. 128). Otwarcie mówi o dyskryminacji mniejszości seksualnych oraz homofobii (s. 156). Nie upiększa stosunku Kościoła Katolickiego do homoseksualizmu.

PRAWA DZIECI

Omawia się je łącznie z obowiązkami na s.54, na s. 199 znalazło się odesłanie do szerszego omówienia tej kwestii we wcześniejszym podręczniku Juki Żyję wśród innych. Autorzy przestawiają także stworzony przez Towarzystwo Humanistyczne projekt rozszerzenia praw młodzieży w wieku 15 – 18 lat (s. 47). W podręczniku dostrzeżono i obszernie omówiono niebezpieczeństwa i problemy, z jakimi może się spotkać dziecko, takie jak przemoc w rodzinie (w tym również przemoc psychiczna, niszczenie poczucia własnej wartości i godności), uzależnienia rodziców, molestowanie seksualne, gwałt i in. Autorzy nie marginalizują tych zjawisk do sfer tzw. marginesu społecznego, podkreślają, że przemoc i naruszenie praw dziecka może się przydarzyć zawsze i każdemu oraz że winy nie ponosi ofiara przemocy, lecz jej sprawca. Podręcznik zapobiega w ten sposób społecznej stygmatyzacji ofiar i wzmacnia solidarność z nimi (s. 199).

VARIA

Autorzy podręcznika skrupulatnie przestrzegają zasady, by nie narzucać własnych przekonań uczniowi oraz rzetelne informować go o różnych zapatrywaniach na tę samą kwestię. W tekście pojawia się wiele cytatów i odniesień – do koncepcji feministycznych, etyki seksualnej Kościoła Katolickiego, ustaleń Światowej Organizacji Zdrowia oraz wiedzy medycznej. Poszczególne perspektywy są zreferowane rzetelnie, nie manipuluje się argumentami żadnej ze stron, ich ocenę pozostawia się uczniowi.

Autorzy otwarcie deklarują swoje przywiązanie do wartości takich, jak wolność, odpowiedzialność, sprawiedliwość. Wolność pojmują jako prawo samodzielnego wyboru drogi życiowej i prawo do samorealizacji (s. 81, 88), zaś odpowiedzialność jako sprostanie podjętym zobowiązaniom. W podręczniku osobno analizuje się znaczenie tych pojęć (s. 80 –90).

Opracowała Katarzyna Chmielewska