autor: J. Królikowski


wiedza o społeczeństwie





autor:


Klasa: II





autor:








autor:





tytuł: Żyję wśród innych. Cz. II


Wydawnictwo Juka


wydanie: Warszawa 2001


OPIS:

Podręcznik ten jest kontynuacją podręcznika tego samego autora przeznaczonego dla klasy pierwszej. Część pierwsza skupia się na problematyce grup społecznych, społeczności lokalnych i narodu, część druga – na zagadnieniach demokracji i miejscu Polski w Europie. Podręcznik wyróżnia się wielością odniesień, odwołań, kontekstów, cytuje wiele aktów prawnych, opinie socjologów i działaczy społecznych. Kładzie nacisk nie tylko na przekazywanie wiedzy o społeczeństwie, lecz również na kształtowanie postaw obywatelskich.



OBYWATELE, NARÓD, PAŃSTWO

Sprawa narodu omówione zostały w cz. I podręcznika. Naród jest tam wspólnotą osób, które poczuwają się do takiej przynależności, wspólnota ta ma charakter kulturowy. Część II koncentruje się na zagadnieniach obywatelstwa i demokracji. Obywatelstwo zdefiniowano najpierw jako relację prawną z państwem (s. 9), przy czym podkreślono, że obywatelami są również osoby, które nie identyfikują się z narodowością polską. Osobno wyszczególniono obowiązki państwa wobec obywateli RP. Autor podręcznika nie ogranicza się jednak do ściśle formalnego rozumienia pojęcia obywatelstwa. Obywatelstwo to przede wszystkim pewna postawa, swoiste cnoty (s. 20), korzystanie z praw, aktywny udział w życiu politycznym i społecznym, podjęcie współodpowiedzialności za państwo i współobywateli, wyrażanie swojej opinii (s. 20). W szczególności obywatel uczestniczy w życiu publicznym dzięki partiom politycznym, związkom zawodowym, organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom i szeroko rozumianym ruchom społecznym (s. 106). Autor podręcznika podkreśla wpływ obywateli na kształt państwa i jego kulturę polityczną, osobno analizuje casus nieposłuszeństwa obywatelskiego, jako przykład obywatelskiej postawy (s. 19). Warto podkreślić, że obywatele nie są w podręczniku przedstawieni jako petenci państwa, to oni stanowią państwo. Obywatele tworzą wspólnotę, która decyduje o życiu publicznym kraju. Istnieje zatem ścisły związek między krajem a obywatelem, związek ten zyskuje pierwszeństwo względem relacji naród – państwo.



TOŻSAMOŚĆ NARODOWA

Zagadnienie tożsamości narodowej szczegółowo omawia część pierwsza podręcznika; zostało ono omówione w odpowiedniej nocie.



MNIEJSZOŚCI NARODOWE

Zagadnienie mniejszości narodowych wyczerpująco omawia autor w cz. I podręcznika; zostało ono omówione w odpowiedniej nocie. W żadnej części nie pojawia się całościowo ujmowana kwestia imigracji, choć wzmiankuje się o prawach uchodźców przy okazji praw człowieka (s. 40 – 41).



DEMOKRACJA

Prawa mniejszości są w podręczniku prezentowane jako podstawa ładu demokratycznego (s. 18). Demokracja bowiem to „sposób organizacji władzy w państwie. We współczesnej demokracji władza należy do większości, ale zachowane są prawa mniejszości. W imieniu społeczeństwa rządzą wybierani reprezentanci (posłowie, senatorowie). Zakres władzy w państwie demokratycznym jest zakreślony prawem, a wszystkim obywatelom przysługują prawa umożliwiające im udział w życiu publicznym” (s. 113). Podmiotem demokracji jest ogół obywateli. Każdy obywatel ma równe prawa polityczne i osobiste (s. 17). W podręczniku podstawą demokracji są: suwerenność tak rozumianego ludu, zasada pluralizmu politycznego (s. 19), jawność procedur prawnych, a także tolerancja – nie tylko szacunek wobec odmiennych potrzeb i opinii, ale również „starania, aby odmienne opinie mogły zostać zaprezentowane” (s. 23), toteż tolerancja to nie tylko życzliwość, lecz również prawa. W podręczniku pojawiają się informacje o akcji „kolorowa tolerancja” w Łodzi, polegającej na zamalowywaniu antysemickich, faszystowskich i rasistowskich haseł umieszczonych w miejscach publicznych (s. 110). W podręczniku podkreśla się wagę stowarzyszeń oraz instytucji pozarządowych w społeczeństwie demokratycznym.

Wiele uwagi poświęcono w podręczniku prawom człowieka. Bardzo starannie omówiono ich treść, zakres, historię, ich status w Polsce, instytucje powołane do ich ochrony (ss. 28 – 52). Osobno rozważono kwestię, czy w imię tych praw wolno naruszać suwerenność państw, a zatem, czy ich status jest ponadpaństwowy, jak zwykle w przypadku kontrowersji przedstawiono stanowisko pro i contra, rzetelnie przedstawiając argumenty obu stron (s. 34). Dziwić może za to sposób prezentowania genezy praw człowieka, a mianowicie silny nacisk na udział Kościoła Katolickiego w formułowaniu doktryny praw człowieka, a także na chrześcijańskie źródła tychże praw. Jest to fakt zdumiewający tym bardziej, że na pięciu stronach poświęconych tej kwestii nawet nie wspomniano o oświeceniowym rodowodzie idei praw człowieka. Jest to zresztą kwestia ogólniejsza, w podręczniku widać wyraźnie skłonność do ciągłego uciekania się do autorytetu Kościoła i papieża w kwestiach, które należą do porządku świeckiego, demokratycznego państwa lub też międzynarodowych organizacji i są zrozumiałe same przez się: wartości postaw obywatelskich (s. 21), prawa karnego (s. 90), praw człowieka (s. 32, 34, 118), ONZ (s. 139), NATO (s. 154). Katolicyzm okazuje się we wszystkich tych przypadkach oczywistym gruntem ideowym, co kłóci się z ogólnoświatowym charakterem wymienionych organizacji oraz świeckością państwa. W podręczniku mowa jest skądinąd o autonomii obydwu organizacji – to jest państwa i Kościoła. Jako przykład postawy obywatelskiej przedstawiono jednak w tym samym rozdziale zaangażowanie w charytatywne ruchy katolickie. Kłopot polega na tym, że zaangażowanie takie mogłoby ewentualnie służyć jako przykład postawy prospołecznej, ale udział w akcjach dobroczynnych nie jest tożsamy z porządkiem obywatelskim, ponieważ nie ma nic wspólnego z państwem ani wspólnotą obywateli.



Opracowała Katarzyna Chmielewska