tytuł: Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. II klasa gimnazjum

Wydawnictwo Rubikon

wydanie: Kraków 2001

OPIS:

Niniejszy podręcznik jest częścią serii, na którą składają się następujące książki:

A. Grochowska-Piróg, E. Kosińska, T. Król, K. Maśnik, R. Sobiecki, J. Wilkońska, J.Wronicz, B. Zachara, U. Zamorska, Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. I klasa gimnazjum. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2001

E. Kosińska, T. Król, M. Leyko, K. Maśnik, L. Putyński, R. Sobiecki, J. Wilkońska, J. Wronicz, U. Zamorska, Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. II klasa gimnazjum. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2001.

A. Grochowska-Piróg, E. Kosińska, R. Sobiecki, G. Sulczewski, J. Żak, Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. III klasa gimnazjum. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2001.

M. Dziewiecki, K. Kosmala, M. Leyko, L. Putyński, M. Szczawińska, J. Wilkońska, J. Wronicz, Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. III klasa gimnazjum. Moduł Wychowanie do życia w rodzinie. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2001.

Problematyka przez nie poruszana stanowi całość rozdzieloną na poszczególne części. Dwa pierwsze podręczniki obejmują trzy moduły – wiedzę o społeczeństwie, wychowanie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym oraz wychowanie do życia w rodzinie. Trzeci podręcznik koncentruje się na nauce o społeczeństwie i aktywności gospodarczej, natomiast czwarty w całości poświęcono przygotowaniu do życia w rodzinie i ten został omówiony osobno w ramach programu badającego podręczniki z tego przedmiotu. W podręcznikach do klasy I i II partie poświęcone przygotowaniu do życia w rodzinie pokrywają się z treścią innego podręcznika tego wydawnictwa: Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas I – III gimnazjum. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2001. Praca zbiorowa pod redakcją Teresy Król (J. Woronicz, K. Maśnik, T. Król, G. Węglarczyk, W. Śledziński), który również został omówiony osobno.

OBYWATELE, NARÓD, PAŃSTWO

Problematyce narodu poświęcono wiele uwagi w części pierwszej podręcznika. W części drugiej pojawia się ona na marginesie praw człowieka i demokracji. Omówienie ładu demokratycznego rozpoczyna się od powszechnie znanej konstytucyjnej zasady suwerenności: „Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”(s. 20). W podręczniku zabrakło jednak informacji, że słowo naród występuje tu w znaczeniu politycznym, nie zaś etnicznym i znaczy ogół obywateli RP, w tym także wszystkich przedstawicieli mniejszości, niezależnie od ich narodowej przynależności, choć takie rozumienie pojawia się przecież w cytowanej preambule do konstytucji RP. W ten sposób łatwo ulec złudzeniu, że państwo suwerenne jest po prostu własnością polskiej większości, to ona tworzy prawa i ona podlega ich ochronie, przyznając, ze względu na wysokie standardy etyczne, prawa mniejszościom w swoim kraju. Szczególna jest zresztą relacja między państwem a obywatelem. Dominuje wizja wzajemnego ograniczania się – państwo ogranicza wolność obywatela, natomiast obywatel ogranicza wolność państwa (s. 12), a zatem państwo i obywatel stanowią dla siebie mechanizmy wzajemnej kontroli, są elementami przeciwstawnymi i konfliktowymi. Znamienne, że w tym kontekście niewiele mówi się o tym, że to właśnie obywatele konstytuują ład państwowy, a ponadto, że tylko dzięki państwu mogą być obywatelami, to znaczy korzystać ze swobód i praw. Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego jako warunku sprawnego funkcjonowania demokracji pojawia się w części trzeciej i nie do końca łączy się z treścią części drugiej.

TOŻSAMOŚĆ NARODOWA

Problem ten omówiono w pierwszym podręczniku całej serii, przeznaczonym do pierwszej klasy gimnazjum.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE

Zagadnienie mniejszości pojawia się przede wszystkim w pierwszym podręczniku serii i podręcznik do klasy drugiej zajmuje się nim tylko marginesowo w kontekście demokracji i praw człowieka.

DEMOKRACJA

Za istotę demokracji uważa się zasadę pluralizmu politycznego, czyli wielość i różnorodność partii, stowarzyszeń, organizacji, ruchów obywatelskich oraz wolne media (s. 20). Stowarzyszenia, organizacje pozarządowe oraz partie polityczne uznano za podstawę demokracji, w podręczniku nie mówi się jednak w tym kontekście o zasadach ich działania, zaś zagadnienia związane ze społeczeństwem obywatelskim zostały przesunięte do podręcznika III klasy. Ład demokratyczny określają również zasady równości wobec prawa, a więc zakaz wszelkiej dyskryminacji. Wymienia się prawa osobiste, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne, w tym kontekście pojawia się informacja o zasadzie wolności sumienia, religii i poglądów, wolności zrzeszania się, dostępu do służby publicznej, przy czym nie opatrzono tego żadnym szerszym komentarzem, nie wyjaśniono, że zasada ta bezwzględnie dotyczy wszystkich obywateli, w tym również przedstawicieli mniejszości narodowych, politycznych itp. Autorzy skupiają się przede wszystkim na kwestiach konstytucyjnych, na literze prawa (określono również warunki, które musi spełniać państwo prawa – s. 42), nie zaś na pozaprawnych aspektach demokracji, przesuwając te problematykę do następnego tomu, toteż w tej części nie pojawiają się zagadnienia tolerancji (tolerancja nie jest tu bowiem kwestią praw, ale składnikiem kultury politycznej) oraz uczestnictwa mniejszości w procesie demokratycznym.

W podręczniku wiele miejsca poświęcono prawom człowieka. Omówiono ich genezę, wskazując przy tym na Deklarację Niepodległości oraz Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Omówiono dokumenty współczesne oraz treść praw człowieka ze szczególnym uwzględnieniem zasad: wolności i równości wobec prawa, zakazu tortur oraz poniżającego traktowania, wolności słowa, myśli, sumienia i wyznania, wolności zgromadzeń i stowarzyszeń, prawa do udziału w życiu politycznym kraju, a także ochrony i wsparcia imigrantów oraz ich rodzin. W podręczniku wymieniono także międzynarodowe organy ochrony praw człowieka, co podkreśla ich międzynarodowe znaczenie, nie wypowiedziano się jednak na temat statusu praw człowieka, choć zaznaczono, że orzeczenia Komitetu Praw Człowieka ONZ nie mają mocy zobowiązującej, poszczególne państwa dopasowują do nich swoje rozwiązania prawne ze względu na prestiż tej organizacji (s. 34). Osobno omówiono aspekt praw człowieka w Polsce i organy powołane do ich obrony. W paragrafie tym znalazło się zdanie: „granicami praw człowieka jest konieczny dla sprawnego funkcjonowania państwa przymus przestrzegania prawa i wypełniania obowiązków obywatelskich (wierności, obrony, płacenia podatków)” (s. 37). To niefortunne zdanie sugeruje, jakoby prawa człowieka wchodziły w konflikt z zasadą płacenia podatków, a ponadto utrudniały sprawne funkcjonowanie państwa. W ten sposób powstaje sugestia, ze prawa człowieka są szczególnego rodzaju utrudnieniem, komplikacją, nie zaś podstawowymi zasadami demokratycznego ładu.

Opracowała Katarzyna Chmielewska