tytuł: Wiedza obywatelska w gimnazjum. Zeszyt ćwiczeń

Wydawnictwo „Zamiast korepetycji”

wydanie: Kraków 2000

OPIS:

Podręcznik został tak pomyślany, że główny wysiłek zdobywania informacji spoczywa na uczniu. Książka częściej sprawdza wiadomości i ukierunkowuje proces uczenia się niż uczy, przedstawia określoną wiedzę czy też jasno zarysowane punkty widzenia. Forma zeszytu ćwiczeń sprzyja skondensowanemu podawaniu niewielkich porcji informacji. Podręcznik w definiowaniu ogranicza się do niezbędnego minimum, większość informacji przerzuca do działów „materiały pomocnicze”, unika bardziej skomplikowanych kwestii, nie wchodzi w niuanse.

OBYWATELE, PAŃSTWO, NARÓD

Informacje na temat narodu są nader skąpe. Cały wątek narodowości, narodu, relacji państwo – naród, członek narodu – obywatel pojawia się wyłącznie w pytaniach dla ucznia: „Wszyscy ludzie mieszkający np. w Polsce są Polakami. Czy tak?”, „Nie??? Wytłumacz mi to”, „To w Polsce są tacy ludzie?” (w ten sposób wprowadza się pojecie mniejszości). „A jeżeli tak, to jakiej są narodowości?” „Powiedziałeś mi o ciekawych sprawach. Grupa ludzi nazwana przez ciebie narodem ma swoje państwo. Ale czy zawsze tak jest? A może są narody bez państwa? Jeżeli tak to jakie?” Sposób wprowadzenia skomplikowanego zagadnienia obywatelstwa i narodowości nie wydaje się w tym wypadku fortunny, przedstawiony ciąg pytań służy jedynie ewentualnemu odtworzeniu wiedzy, którą uczeń posiadł już wcześniej, nie wyjaśnia żadnych ewentualnych wątpliwości ani też nie podsuwa żadnych nowych informacji. Tak złożone sprawy, jak kwestia tożsamości narodowej, tożsamości kulturowej, wielokrotnej identyfikacji nie mają szans na pojawienie się w podręczniku w ogóle. Nie wiadomo również, jak wyglądać ma patriotyzm, w podręczniku kwestia ta pojawia się w pytaniach: „Co oznaczają słowa ojczyzna i patriotyzm? Jak wygląda patriotyzm? W czym się może przejawiać?” (s. 17) „Czy podczas pokoju, w życiu codziennym też można być patriotą? Podaj mi przykłady” (s. 18). Na tej podstawie trudno wnioskować o typie patriotyzmu ani o tym, czy patriotyzm dopuszcza postawy krytyczne. Z pytań tych wynika tylko tyle, że coś takiego jak patriotyzm występuje w ogóle i że patriotą można być także w czasie pokoju.

TOŻSAMOŚĆ NARODOWA

Pojecie to w ogóle nie występuje w podręczniku, nie pojawia się też sama problematyka tożsamości czy też świadomości narodowej, nie omawia się kwestii nacjonalizmu, szowinizmu ani ksenofobii.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE

Problematyka ta nie pojawia się w podręczniku samodzielnie, autor nie posługuje się kategoriami mniejszość narodowa, mniejszość religijna itp. Autor nie informuje o mniejszościach w Polsce, ani o ich instytucjach. W podręczniku nie wspomina się także o prawach mniejszości, o relacji między obywatelstwem a narodowością mówi się tylko w pytaniach (por. pkt. 1). W podręczniku nie pojawiają się zatem kwestie równości praw (tylko w paragrafach poświęconych prawom człowieka wymieniono tę zasadę), dyskryminacji, stereotypów i uprzedzeń. W podręczniku nie mówi się także o imigrantach.

DEMOKRACJA

Zagadnieniom demokracji poświęcono w podręczniku niedużo miejsca i uwagi. Autor skupił się wyłącznie na historii demokracji, stwierdził, że demokracja to rządy większości, zacytował słynne zdanie Winstona Churchilla o tym, ze demokracja jest niedoskonałą, ale najlepszą ze wszystkich znanych form rządów, na tym skończył i przeszedł do omówienia praw człowieka. Nie ma mowy o pluralizmie politycznym, zasadzie tolerancji, równości wszystkich obywateli wobec prawa, społeczeństwie obywatelskim, ochronie praw mniejszości. W podręczniku wspomniano o roli stowarzyszeń dla demokracji (s. 71) oraz o kategorii obywatelskiego nieposłuszeństwa: „Może się zdarzyć, że prawo (normy prawne) wchodzą w konflikt z wartościami większymi dla człowieka niż dana norma. Czy możesz podać przykłady takiej sytuacji? Jeżeli masz trudności z odpowiedzeniem na powyższe pytanie, to przypomnij sobie sytuację Polaków w czasie II wojny światowej lub po jej zakończeniu. Podaj sytuacje, kiedy obywatel może odmówić posłuszeństwa państwu” (ss. 76 - 77). Podręcznik koncentruje się na podstawowych organach władzy państwowej i kompetencjach poszczególnych władz.

Prawom człowieka poświęcono w podręczniku relatywnie wiele uwagi. Autor opisuje ich genezę, akty i instytucje ochrony. Przedstawiono przy tej okazji strukturę międzynarodowej ochrony praw człowieka, podkreślono rolę organizacji pozarządowych – Amnesty International oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Nie porusza się kwestii łamania praw człowieka i dylematu, czy fakt masowego naruszania tych praw upoważnia społeczność międzynarodową do interwencji, a zatem złamania zasady suwerenności kraju. Podręcznik nie zajmuje się zatem statusem praw człowieka, ani też ich relacją względem prawa krajowego.

Opracowała Katarzyna Chmielewska