19 czerwca 2004 roku
Ludzkość, po doświadczeniach wojen światowych, zaczęła łączyć wysiłki dla ratowania swego bezpieczeństwa. Różnorodne instytucje międzynarodowe - od Organizacji Narodów Zjednoczonych, poprzez Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Radę Europy i Unię Europejską, po wiele organizacji pozarządowych - zrozumiały, że ich cele nie będą mogły być zrealizowane bez prawidłowych relacji ludzi między sobą, w tym właściwych postaw wobec „innych”. Innych - z powodu przekonań religijnych, pochodzenia etnicznego czy też przynależności do odmiennego kręgu kulturowego. Organizacje te – zwłaszcza KBWE (od 1994 – OBWE, ang. nazwa OSCE - Organization for Security and Cooperation in Europe, skupia 55 krajów) - zaczęły też dostrzegać groźbę odradzania się antysemityzmu pod koniec XX w.
OBWE wobec antysemityzmu – krótka historia
Już w Akcie Końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, 1975), w „trzecim koszyku” znalazło się żądanie, by sygnatariusze „respektowali... prawa człowieka i podstawowe wolności”. Uznano tam także, że prawa człowieka są „zasadniczym czynnikiem dla pokoju, sprawiedliwości i dobrobytu koniecznego do zabezpieczenia rozwoju przyjaznych stosunków między krajami i ich wzajemnej współpracy”.
Pierwsza struktura formalna (Office of Democratic Institution) powstała jednak dopiero w 1990 r. w Paryżu. W 1992 r. zmieniła ona nazwę na ODHIR (Office of Democratic Institutions and Human Rights, czyli Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka - z siedzibą w Warszawie).
Pierwszy międzynarodowy dokument (od 1960 r.), w którym wprost skrytykowano antysemityzm (a także: totalitaryzm, nienawiść rasową i etniczną, ksenofobię i dyskryminację) przyjęto w 1990 r. w Kopenhadze (art. 40.1.: „totalitarianism, racial and ethnic hatred, antisemitism, xenophobia and discrimination against anyone as well as persecution on religious and ideological grounds”). Rok później w Genewie eksperci OBWE podkreślili konieczność zdecydowanego i ciągłego potępiania antysemityzmu oraz opowiedzieli się za tym, by zbierać i publikować dane na jego temat (determination to condemn such acts „on continous basis” oraz „make efforts to collect, publish on regular basis”), natomiast w Moskwie zwrócono uwagę na znaczenie edukacji nt. praw człowieka.
W 1993 r. w Rzymie ministrowie przyjęli deklarację: NIE dla Aggresive Nationalism, Rasism, Chauvinism, Xenophobia and Antisemitism; zażądali też, by ODHIR wykorzystało stosowne środki finansowe do przeciwdziałania tym zjawiskom – wydaje się jednak, że niewiele się zdarzyło.
W czasie szczytu w Budapeszcie w 1994 r. powrócono do idei zbierania danych na temat przejawów antysemityzmu i wystosowano apel o wspólną akcję Rady Europy oraz ONZ, natomiast podczas szczytu w Lizbonie w 1996 r. stwierdzono, że antysemityzm „nadal godzi w stabilność OBWE”. W 1999 r. w Europejskiej Karcie Bezpieczeństwa wymieniono antysemityzm, jako groźbę dla bezpieczeństwa Europy. Podczas zgromadzenia OBWE w Berlinie w 2002 r. przyjęto deklarację o antysemityzmie, potępiono akty antysemickie i uznano, że antysemityzm był w historii jednym z głównych zagrożeń dla wolności. Podkreślono też konieczność zdecydowanego publicznego sprzeciwu wobec „mowy nienawiści ... i antysemityzmu” . W 2003 r. w Wiedniu i Warszawie (6-17. X: specjalna sesja o antysemityzmie) ogłoszono decyzję o organizacji konferencji o antysemityzmie w Berlinie w 2004 r. W tymże roku w Mastricht, decyzją nr 4 wezwano państwa do zbierania danych na temat „hate crime”, w tym antysemityzmu, i informowania ODHIR o legislacji przeciw temu zjawisku.
4.12.2003 r. Stała Rada OBWE na 504 sesji: O zwalczaniu antysemityzmu, decyzją nr 607, zobowiązała państwa, by:
ich system prawny zapewniał bezpieczną przestrzeń społeczną, wolną od antysemityzmu,
promowały programy edukacyjne przeciw antysemityzmowi,
promowały pamięć,
zwalczały „hate-crime and hate-speech”,
popierały NGO,
prowadziły monitoring czynów, sporządzały raporty do instytucji międzynarodowych i upubliczniały owe raporty,
ułatwiały wymianę doświadczeń.
Decyzję tę przesłano na 12. spotkanie plenarne Rady Ministrów OBWE.
Kwietniowe spotkanie w Berlinie
Dopiero na tym tle należy rozpatrywać obrady Konferencji o Antysemityzmie OBWE (OSCE), Berlin, 28 – 29 kwiecień 2004. Poprzedziło ją spotkanie NGO (Berlin, 27 kwietnia 2004), w czasie którego przyjęto NGO Forum Declaration. Zwraca ona uwagę na trzy główne elementy obecnego antysemityzmu: a) antysemicką i rasistowską ideologię wyznawaną przez grupy neo-nazistowskie, białych nacjonalistów i ekstremalną prawicę; b) odrzucenie możliwości pokojowego współistnienia religii przez małe grupy młodych, radykalnych Muzułmanów, identyfikujących się z antysemickim radykalnym Islamem (popieranych niestety przez większość Muzułmanów żyjących w Europie); c) demonizację państwa Izrael i jego mieszkańców (podważanie prawa Izraela do istnienia, jednostronność mediów, stosowanie podwójnych standardów). Konstatuje przy tym: brak adekwatnych danych na temat skali zjawiska; rosnące znaczenie ekstremalnych partii prawicowych; początki porozumienia między ekstremistami z prawa i z lewa na temat polityki światowej, roli USA, odpowiedzialności wszystkich Żydów za politykę rządu Izraela; rosnącą popularność spiskowej wizji świata; wzrost nakładów literatury antysemickiej (zwłaszcza wśród ludności muzułmańskiej w Europie, a także w jej ośrodkach religijnych); tendencję do trywializacji Holokaustu; publiczne antysemickie wystąpienia polityków w Rosji; rosnącą liczbę stron internetowych głoszących rasizm, ksenofobię i antysemityzm. Uważa za pilne: koordynację przedsięwzięć istniejących instytucji i opracowanie wspólnego planu działania na poziomie rządowym i społecznym. Postuluje, by:
OBWE: przyznała środki finansowe dla centrum zbierania danych (ODHIR) i nawiązała ściślejszą współpracę z NGO; regularnie publikowała informacje nt. antysemityzmu; ustanowiła specjalny niezależny urząd (pełnomocnika); zorganizowała efektywną współpracę międzynarodową jednostek policyjnych.
Parlament i Komisja EU: prowadziły specjalne debaty parlamentarne, przygotowywały okresowe sprawozdania dotyczące antysemityzmu; zapewniły środki dla nowo wstępujących państw, a także dla NGO.
Rządy poszczególnych państw: dbały o bezpieczeństwo fizyczne wszystkich obywateli, budowały efektywnie działający system prawny, zbierały dane nt. antysemityzmu w skali kraju, wprowadziły instytucję ombudsmana, współpracowały ściśle z NGO i zapewniały NGO źródła finansowania, organizowały treningi dla nauczycieli, oceniały materiały edukacyjne, zapewniły edukację o Zagładzie w sylabusach, inicjowały programy dla lepszej integracji mniejszości etnicznych.
NGO: szybciej reagowały na przejawy antysemityzmu, mobilizowały opinię publiczną przeciw nim, podejmowały nowe inicjatywy edukacyjne, zbierały i upowszechniały dane jakościowe i ilościowe, współpracowały z centralnym forum przeciwdziałania antysemityzmowi www.ngoforumberlin.org.
Media: obiektywnie i dokładnie przedstawiały wydarzenia mogące mieć wpływ na postawy antysemickie, były ostrożne w używaniu słów i obrazów mogących wywoływać stare uprzedzenia i stereotypy.
Społeczność akademicka: przeciwdziałała wrogości wobec kolegów z powodu obywatelstwa izraelskiego, zapewniała możliwość swobodnej dyskusji o antysemityzmie, Zagładzie i konflikcie bliskowschodnim w swym środowisku.
Wszyscy: mając świadomość, iż antysemityzm zagraża demokratycznej tkance życia społecznego, nie stali biernie, bronili naszych tradycji demokratycznych przeciw antysemityzmowi, rasizmowi i ksenofobii.
[ Deklarację tę podpisałem imiennie, w formule: Maciej Geller: Otwarta Rzeczpospolita (Open Republic, Association Against Antisemitism and Xenophobia – Poland), Polska]
W Konferencji OBWE (Berlin, 28-29 kwiecień 2004) wzięły udział oficjalne delegacje na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych wszystkich 55 krajów OBWE; przedstawiciele Rady Europy, UNESCO, UNHCR, ODHIR, HCNM, EU, ONZ; delegacje z USA, Kanady i Japonii oraz z krajów współpracujących (Egiptu, Izraela, Jordanii, Tunezji, Korei, Tailandii, Maroka, Algerii, Kazachstanu) i organizacji pozarządowych.
Wszystkie zachodnie państwa europejskie: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Austria, Holandia, Dania, Szwecja, Włochy, Hiszpania, Belgia, a także USA i Kanada jednoznacznie stwierdziły, że antysemityzm w ich krajach istnieje i znacznie się nasilił. Nic więc dziwnego, że końcowy dokument konferencji, tzw. Deklaracja berlińska, która zostanie przedstawiona na XII spotkaniu Rady Ministerialnej OBWE (prawdopodobnie w grudniu 2004), stwierdza:
Antysemityzm, po swym najbardziej niszczącym wyrazie podczas Zagłady, przybrał nowe formy i sposoby ekspresji, które, wraz z innymi formami nietolerancji, stanowi zagrożenie dla demokracji, wartości cywilizacyjnych, a tym samym, dla bezpieczeństwa nie tylko obszaru OBWE.
Zaniepokojeni zwłaszcza tym, że ta nienawiść skierowana przeciw Żydom, tak indywidualnie jak i zbiorowo, mając podstawy rasowe, socjalne i religijne, wyraża się w słownych i fizycznych atakach i bezczeszczeniu cmentarzy i synagog
Potępiamy bez wyjątku wszelkie przejawy antysemityzmu, [...], przeciw osobom i społecznościom, oparte na pochodzeniu etnicznym lub religijnym
Deklarujemy jednoznacznie, że antysemityzm nie może być usprawiedliwiony sprawami politycznymi, w tym sytuacją w Izraelu lub gdziekolwiek na Bliskim Wschodzie
Dodatkowo - zgodnie ze wspomnianą już decyzją nr 607 - wpisano do deklaracji, iż państwa – członkowie OBWE zobowiązują się do: wzmacniania systemu prawnego, chroniącego przed antysemicką przemocą, prześladowaniem i innymi formami dyskryminacji we wszystkich obszarach życia; wspierania programów edukacyjnych do walki z antysemityzmem; kultywowania pamięci o Zagładzie; zwalczania czynów nienawiści stymulowanych propagandą antysemicka w mediach i Internecie; popierania działań NGO; zbierania informacji i tworzenia danych statystycznych, składania okresowych raportów do ODHIR i udostępniania ich publicznie; zapewnienia środków finansowych dla ODHIR; współpracy ze Zgromadzeniem OBWE w celu opracowania właściwych form postępowania; zachęcania do nieformalnej wymiany informacji.
ODHIR winna się skupić na: współpracy ze strukturami ONZ, ECRI (Rada Europy), EUMC (UE), NGO i in. w rejestracji przypadków antysemityzmu w obszarze OBWE; sporządzaniu raportów do Stałej Rady OBWE i upublicznianiu tychże; zbieraniu i upowszechnianiu „best practices” dla przeciwdziałania przejawom antysemityzmu oraz - w razie zapotrzebowania - przekazywaniu tych informacji władzom państwowym.
Niektóre stanowiska i wypowiedzi (fragmenty, tł. MG):
1. Prezydent Niemiec Johannes Rau
Do dyskusji o antysemityzmie należy podchodzić z dużą rozwagą. Pomyśleć dwukrotnie, zanim zacznie się mówić. Należy otwarcie i publicznie dyskutować o postawach rasistowskich i antysemickich oraz atakować podstawy tych uprzedzeń. Antysemici byliby zadowoleni, gdyby mogli twierdzić, że chcemy tłumić takie dyskusje. Wiemy, że ostry antysemityzm kryje się za częścią krytyki polityki rządu Izraela.
Ale nie można każdej krytyki rządu Izraela traktować jako przejawu antysemityzmu. Każda krytyka każdego obywatela i instytucji jest dozwolona w wolnym kraju. Krytykować należy jednak za konkretne czyny, nie kierując się miejscem urodzenia, czy pochodzeniem etnicznym. Musimy dyskutować publicznie. Tylko w ten sposób zapobiegniemy, by stare stereotypy nie zakorzeniły się bardziej, lub - co gorsza - powstały nowe. Musimy wykorzystać pełną moc norm prawnych dla zapewnienia pokoju wewnątrz naszych społeczeństw. Każdy atak na mniejszości jest atakiem na całe społeczeństwo, które opiera się na tolerancji, pluralizmie i prawie.
2. Minister Spraw Zagranicznych Niemiec Joschka Fischer
“I would like us to condemn all forms of anti-Semitism as actions demeaning our human dignity; to create instruments that would help detect any acts of anti-Semitism in OSCE countries; and [to] take appropriate measures," Fischer said. "I would like us to assume a common political responsibility to fight all forms of anti-Semitism openly and decisively”.
Sekretarz OBWE Salomon Passy (Bułgaria)
Odpowiedź na antysemityzm jest krytycznym warunkiem dla [zachowania] wiary w demokrację i w przyszłość naszych państw: różnorodnych w kulturach i tradycji, ale zjednoczonych przez wspólne wartości.
4. Przewodniczący Komisji Watykanu d/s Kontaktów Religijnych z Judaizmem kard. Walter Kasper
Synod Watykański II (1964): „Kościół katolicki ubolewa nad nienawiścią, prześladowaniami i przejawami antysemityzmu, skierowanymi przeciw Żydom w każdym czasie i z każdego źródła” (Nostra Aetate). Jan Paweł II stwierdził, iż „na antysemityzm nie ma miejsca w Kościele katolickim”; prosił Boga o wybaczenie wszelkiego zła, które chrześcijanie wyrządzili Żydom. W Yad WaShem powiedział: „miejmy wzajemny szacunek wymagany od tych, którzy czczą tego samego Stwórcę i Pana” i wskazał na Abrahama, jako naszego wspólnego Ojca w wierze, natomiast 5 lutego 2004 r., w czasie audiencji dla American Jewish Committee, zadeklarował: „niestety, jest wielka potrzeba dla ponowienia naszego stanowczego potępienia rasizmu i antysemityzmu”. 9 marca 2004 r. Kongregacja Biskupów we wskazówkach do posługi biskupiej zawarła prośbę o promowanie postawy szacunku dla naszych „starszych braci” i zapewnienie tego, by wyświęcani księża byli właściwie przygotowani w sprawach Judaizmu i jego związku z Chrześcijaństwem.
Po wizycie JP II w Izraelu, Komisja rozpoczęła oficjalne rozmowy z Wielkim Rabinatem Izraela. W grudniu 2003 r. przyjęto wspólną deklarację podkreślającą konieczność, by wychowanie religijne dostarczało nadziei i wskazówek dla ludzkiej solidarności w dzisiejszych złożonych czasach. Instytucje edukacyjne - tak chrześcijańskie jak i żydowskie - powinny dołożyć wszelkich starań, by zapewnić uczniom obiektywną wiedzę i szacunek dla obu religii. Wśród źródeł informacji, szczególną uwagę należy zwrócić na: podręczniki historii, media i internet. Ale pamiętajmy, że antysemityzm powstał nie tylko z braku informacji ale także z dawnych uprzedzeń i uogólnień historycznych, kulturowych, politycznych i religijnych. Walka z antysemityzmem oznacza walkę o prawa człowieka i promowanie pokoju. Edukacja jest naprawdę ważna, by szczerze ocenić problem antysemityzmu i wzbudzić szacunek dla społeczności żydowskiej. Chrześcijanie, Żydzi i Muzułmanie powinni współpracować „ramię w ramię”, jeśli poważnie zamierzają przyczynić się do utrwalenia pokoju i sprawiedliwości w świecie (Zefeniasz (3:9)).
5. Sekretarz Stanu USA Colin Powell
"Today, we confront the ugly reality that anti-Semitism is not just a fact of history, but a current event. Indeed, we're appalled that in recent years the incidence of anti-Semitic hate crimes has been on the increase within our community of democratic nations. All of us recognize that we must take decisive measures to reverse this disturbing trend."
Nie możemy dopuścić, by antysemityzm uważano za produkt uboczny wewnątrz etnicznych konfliktów. Żadnego usprawiedliwienia dla antysemityzmu. Nienawiść niszczy, nie buduje. Przeciwstawiajmy się jej dla siebie i dobra naszych dzieci. Promujmy odwagę cywilną.
6. Przedstawiciel Wielkiej Brytanii przy OBWE
„ Antysemityzm nie jest sprawą Żydów a nas wszystkich”.
“I would like to conclude by making some recommendations.
Firstly, that in its work against anti-Semitism and all other forms of intolerance, the OSCE embraces, promotes and even facilitates dialogue between different faith groups and race communities as a key means of tackling these problems.
Secondly, that fellow OSCE states join the UK in implementing strong anti-racism legislation.
Third, that all OSCE states assess the problems of anti-Semitism and other forms of intolerance in their own countries as frankly as the EU Monitoring Centre has done in the European Union, and see whether the EUMC’s recommendations are relevant to them.
And finally that fellow OSCE states condemn anti-Semitism with one voice, through Berlin Declaration”. (I na zakończenie, by członkowie OBWE jednogłośnie potępili antysemityzm w [przygotowywanej na zakończenie konferencji] Deklaracji Berlińskiej .
7. Wypowiedź Szarańskiego prezentowana na Konferencji (minister w rządzie Izraela ds. diaspory żydowskiej) – tzw. model 3D.
Antysemityzm obejmuje trzy grupy postaw:
Demonization (demonizacja): zbiorowy „Żyd” ucieleśnieniem wszelkiego zła; nienawiść wobec każdego Żyda, zanim ten się jeszcze narodził
Double-standard (podwójne standardy): inne kryteria oceny czynów dokonywanych przez Żydów lub państwo Izrael niż w przypadku innych jednostek, nacji czy państw
Delegitimization (delegitymizacja): państwo Izrael nie powinno istnieć.
Krytyka postępowania konkretnych Żydów, czy państwa Izrael nie jest antysemityzmem.
Postępowanie każdego państwa podlega krytyce, jest to jeden z filarów demokracji.
8. Elie Wiesel – Pamięć jako ostrzeżenie
Żadne miasto nie ma takiego symbolicznego znaczenia dla problemu antysemityzmu jak Berlin. Nigdy nie uwierzyłbym, że w moim życiu ponownie będę słyszał rady, by nie wychodzić w kipie na ulicę. [...].
Żydzi mają w sobie anteny wyczulone na antysemityzm – a raczej są antenami otrzymującymi niepokojące sygnały – dobrze jest ich słuchać.
Tu w Berlinie antysemici nienawidzili mnie, zanim jeszcze się urodziłem. Jeśli kiedyś dobrzy ludzie byli bierni wobec antysemityzmu i jak mówią, nie wiedzieli do czego to może doprowadzić, to dzisiaj już wiedzą; wszyscy wiedzą. Antysemityzm jest groźny nie tylko dla Żydów. Kafka powiedział: Jeśli Żyd jest uderzony w twarz, to uderzona jest cała ludzkość. Zamachy samobójcze, które teraz uderzają w Izrael, uderzają więc w cały świat.
Antysemityzm jest zakorzeniony w nienawiści, jego językiem jest nienawiść, jego doktryna jest pełna nienawiści. A nienawiść, ze swej natury, zawsze przekracza swe cele, przekracza granice państw i granice etniczne. Jest zaraźliwą chorobą. Ten, kto nienawidzi jedną mniejszość etniczną, będzie nienawidził wszystkie mniejszości – religijne, polityczne, etniczne, socjalne i kulturowe, i w końcu znienawidzi samego siebie. Skąd ta nienawiść: czy wynika z chęci władzy i siły?
Ta chęć potwierdza się poprzez zniewolenie wolnego człowieka, przekształcenie go w niewolnika, a później w ofiarę. Nigdy uspokojenia, zawsze podejrzliwość względem nieznanego, zawsze potrzeba kozła ofiarnego. Dla nienawistnika koniecznością jest zadawanie cierpień innym. Przez wieki antysemityzm był dziedzictwem fanatyzmu religijnego. Ale od Synodu Watykańskiego II i Jana Pawła II, nigdy stosunki między judaizmem i chrześcijaństwem nie były lepsze. Mamy dialog, który przynosi zaszczyt i honor dla religii. Zaprosiliśmy do tego dialogu ludzi Islamu.
Antysemityzm stał się, w czasach Hitlera, pogańską narodową religią, której bogiem był Hitler i którego słowa wypełnione nienawiścią były święte dla jego wyznawców.
Nienawistnik żyje w świecie prostackim. Nie ma w nim miejsca na wątpliwości, zastanowienie się i dyskusję. Wie wszystko: kto wróg, kto przyjaciel; co dobre, co złe.; kogo wsadzić, kogo wypuścić. Nie potrafi wczuć się w rozumowanie innego człowieka o odmiennym poglądzie. Nigdy nie potrafi postawić się na miejscu innego człowieka, tym bardziej – Żyda. Protokoły Mędrców Syjonu – to dla niego rzeczywistość. Żydzi rządzą światem i nienawidzą gojów. Tego się uczy w wielu krajach arabskich. Uczy się dzieci zabijać Żydów, tak – Żydów – nie Izraelczyków. Jeśli Auschwitz nie wyleczył z antysemityzmu, to co może?
Antysemityzm jest jak rak. Rośnie po cichu, a kiedy się go wykryje – jest często za późno. Jeśli nie wykryty wcześnie – rozprzestrzeni się wokół. Niszczy nie tylko cel ale i swego nośnika. Pamiętajmy to, stąd z Berlina, z jego przeszłością. Nienawiść nie może być odpowiedzią na problemy, przed którymi stajemy.
Niektóre fakty prezentowane na Konferencji i w materiałach towarzyszących
Paris and Berlin, Vienna and London, Antwerp, Lyon, and Lausanne. Besides being picturesque centers of European culture and learning, what else do these cities have in common? How about this: In 2003, all seven cities saw incidents in which Jews - mostly the elderly, or women and children - were beaten and Jewish schools or synagogues firebombed. The other countries cited for high increases in attacks were Britain, Germany, Belgium, and the Netherlands. The 344-page document found anti-Semitic discourse to be "particularly virulent" in Austria, Italy, Spain, and Greece.
W Unii Europejskiej w 2002 r. (a więc przed rozszerzeniem) 40% badanych mówiło, że Żydzi za dużo mówią o Zagładzie, 30% - że mają za dużo władzy w biznesie, 24% - że troszczą się tylko o siebie.
W 2002 r. Centrum Badań nad Antysemityzmem (w Berlinie), na zlecenie European Monitoring Centre on Rasism and Xenophobia (EUMC), przygotowano raport o antysemityzmie za okres styczeń-czerwiec 2002 r. był on gotowy już w styczniu 2003, lecz jego publikację wstrzymywano. Podstawowe wnioski: Ataki antysemickie są przede wszystkim dziełem: młodych muzułmanów arabskich (Francja, Holandia, Wielka Brytania) znajdujących się w trudnych warunkach socjalnych; białych ekstremistów z prawa (skinheadów), oraz pewnych ugrupowań lewicowych (np. części antyglobalistów). Główne hasła: Żydzi to „imperialistyczny, kapitalistyczny okupant”; sytuacja w Izraelu przypomina narodowy socjalizm niemiecki; nazizm = syjonizm; wszyscy Żydzi odpowiadają za politykę Izraela. Takie stanowisko widoczne było w pro-palestyńskich manifestacjach w wielu krajach EU.
2. Francja
Liczba incydentów antysemickich: rok 2002 – 216, rok 2003 – 942. Tylko w szkołach w r. 2002/2003 – około 455 aktów antysemickich/rasistowskich. Połowa wszystkich ataków to ataki młodych na młodych.
Oficjalne reakcje w 2004 r.: wypowiedź prezydenta Chiraca : „kto atakuje Żydów, atakuje Francję”; według ministra edukacji Luca Ferry: ważna jest reakcja na każdy incydent, nawet najmniejszy – niezbędne są wyjaśnienie i kara. Od marca 2003 zaostrzenie prawa - podwójna kara za rasizm, antysemityzm i ksenofobię; szkolenia sędziów.
3. Niemcy
Liczba incydentów: rok 1999 – 1378, rok 2001 – 1406; rok 2002 – 1334. Liczba aktów przemocy: rok 2000 – 29, rok 2001 – 18, rok 2002 – 28.
Według danych z badań ankietowych organizacji Honestly-concerned, tezę “I can understand well that some people feel unpleasant about Jews” (Mogę zrozumieć to, że niektórzy żywią nieprzyjazne uczucia wobec Żydów) popierało w Niemczech w 1999 r. - 20% , a w 2002 - 36% . Według innych badań ankietowych, w 2003 r. 14.6% (w 2002 - 12.7%) Niemców stanowili zdecydowani antysemici; 17.9% (w 2002 - 16.6%) twierdziło, że zachowanie Żydów sprzyja ich prześladowaniom, a 54.5% (w 2002 -51.8%) – że wielu Żydów wykorzystuje historię „Trzeciej Rzeszy”. Według organizacji Amadeo Antonio Stiftung w szkołach słyszy się wypowiedzi typu: „ to co robią Izraelczycy Palestyńczykom to nic innego niż to, co Niemcy robili Żydom”, a określeń „ Żyd, Żydzi” używa się jako inwektyw pod adresem przeciwnika.
Konkretne działania podejmuje się zwłaszcza w środowiskach szkolnych i wobec prawicowych ekstremistów; problem istnieje głównie na terenie byłego NRD (zob. www.projekte-gegen-antisemitismus.de ). Prawo karne stosuje się także przeciwko “hate speech”.
Prezydenci największych muzułmańskich organizacji w Niemczech: Nadeem Elyas i Ali Kizilkaya twierdzą, że krytyka Izraela jest oczywiście dozwolona, ale nie może być kolektywnym zrzucaniem winy na Żydów. Trudności z wejściem do społeczeństwa niemieckiego nie usprawiedliwiają antysemityzmu. Potrzeba współpracy i edukacji.
4. Wielka Brytania
Liczba aktów antysemickich: rok 2000 – 405, rok 2001 – 350, rok 2003 – 375. Liczba aktów przemocy: rok 2002 – 47, rok 2003 – 54. Materiały antysemickie docierają zarówno drogą elektroniczną (głównie z serwerów w USA), jak i w formie drukowanej (sporo z Rosji).
Działania prawne: za czyny wynikające z nienawiści rasowej grozi kara pozbawienia wolności do lat 7 (dawniej do lat 2); duża liczba wyroków zapada za mowę nienawiści. Policja utrzymuje stały kontakt z organizacjami pozarządowymi.
Od 1942 r. działa popierana przez rząd Rada Chrześcijan i Żydów, natomiast dokument Alif - Aleph Manifesto in June stanowić będzie podstawę ułatwiającą polepszanie stosunków żydowsko-muzułmańskich.
Problem Holokaustu obecny jest we wszystkich podręcznikach szkolnych, poświęca się też mu jeden dzień w roku w szkołach (specjalne lekcje).
5. Szwecja
Liczba incydentów antysemickich: rok 2000 – 131, rok 2001 – 115, rok 2002 – 131.
6. Rosja
Według ADL Moskwa w 2002/2003 użyto 18 bomb-pułapek. Poza tym liczne wybicia okien, pobicia, akty wandalizmu (m.in. synagogi, cmentarze żydowskie), graffiti.
Nowa fala antysemicka w związku z wojną w Iraku, retoryka antysemicka w kampanii wyborczej, w wystąpieniach oligarchów i niektórych polityków (np. Ganadij Żuganow: „nierównowaga etniczna w administracji państwowej”). Członkowie Narodowej Partii Bolszewików (3000 osób) noszą oznaki z napisem: „Stowarzyszenie dla obrony Rosji przed chrześcijanami, masonami i żydami”. Skinheadzi demonstrowali 1 maja pod hasłem „Rosja dla Rosjan”. W internecie około 80 stron o charakterze antysemickim. Ukazuje się około 100 pism „patriotycznych”, „słowiańskich”, publikujących artykuły antysemickie (dostępne są na każdej stacji metra), istnieją też wydawnictwa książkowych o tym charakterze (kilka w samej Moskwie), można bez trudu kupić „Mein Kampf”. W cerkwiach sprzedawane są „Protokoły Mędrców Syjonu”; w trakcie procesu sądowego przedstawiciel Cerkwi stwierdził, że „Protokoły” są treściami duchowymi, nie zamierzają wzbudzać nienawiści i nie naruszają zasad Cerkwi Prawosławnej.
Rząd nie popiera antysemityzmu (Putin: „używanie nacjonalistycznych sloganów, to prowokacje, służące podburzaniu nastrojów”), ale nie sięga to niżej. Zamknięto kilka wydawnictw antysemickich, ale wynikało to raczej z tego, by zniszczyć konkurencję polityczną. Rozpoczęto parę spraw za wydawnictwa antysemickie.
7. Turcja
W listopadzie 2003 r. atak bombowy na 2 synagogi (63 ofiary).
Zorganizowano państwowe uroczystości pogrzebowe. Trumny pokryto sztandarami narodowymi, a więc poległych uczczono tak jak tych, którzy polegli za Ojczyznę. Był to „atak nie na Żydów a na Turków, którym się zdarzyło być Żydami”.
8. USA
„Hate-crime” monitoruje się od 1990 r. W wojsku realizuje się program o Auschwitz (także z przyjazdem do Polski). Liderzy polityczni występują jasno przeciw antysemityzmowi nawet wbrew części elektoratu.
9. Czechy
Zwiększa się kary za czyny motywowane rasowo lub etnicznie.
10. Słowacja
Prowadzi się szkolenia dla policji w sprawach rasowo-etnicznych.
11. Palestyna
W 250 szkołach kierowanych przez UNRWA (Unted Nations Relief Works Agency) podręczniki szerzą nienawiść do Izraela i Żydów.
12. Egipt
W podręcznikach obowiązujących w szkołach państwowych z całą mocą potępia się terror, twierdząc, że terroryzm stanowi zaprzeczeniem Islamu. Jednocześnie głosi się, że Palestyńczycy walczą z okupacją oraz, że Izrael zamierzenia sięgnąć od Nilu do Eufratu. Tylko na dwóch mapach (na 140 podręczników) używa się nazwy „jewish state”. Nie uczy się historii Żydów, a powstania żydowskie w Palestynie przeciw Rzymowi określa się jako szerzenie zamieszek.
4-10% młodzieży kształci fundamentalistyczny Al Azhar Institut. Uczy się tam, że: Islam jest jedyną prawdziwą religią, jihad to wojna przeciw niewierny i przeciw wrogom Ojczyzny, stanowi samoistną wartość. Istnieje obowiązek walki z niewiernymi „z najwyższym poświęceniem i mocą, dopóki nie staną się słabi, ich państwa nie znikną, a oni sami nie poddadzą się prawom Islamu. Nie przekazuje się prawdy o wojnie 1947 r. W 2002 r. w klasie 11 przekazywano m.in.: W walce nie kieruj się współczuciem, lecz uderzaj w kark z cala siłą; obcięcie głowy jest właściwą metodą; każdy, który odmówi, będzie uważany za niewiernego; Jihad jest bramą niebios; jest obowiązkiem
13. Arabia Saudyjska
W edukacji publicznej przekazuje się następujące poglądy: wszystkie religie poza Islamem są fałszywe; chrześcijanie i Żydzi są wrogami Islamu i muzułmanów; Zachód to diabeł; Żydzi narodem nikczemników; Żydzi powinni zniknąć; Izrael powinien zniknąć; Protokoły Mędrców Syjonu źródłem do historii Żydów.
Obecne teorie spiskowe nt. Żydów i Izraela
Zaprzeczanie Zagładzie (kłamstwo oświęcimskie)
Nosiciele: grupy neofaszystowskie i jednostki w Europie i USA. Szeroka propaganda w państwach arabskich.
2. 11 września
Obwinianie Izraela (Mossadu) lub Żydów o przeprowadzenie ataku bądź o nie zapobieżenie atakowi, by uzyskać większy wpływ w świecie („4 000 Żydów nie przyszło do pracy”); pogłoski te rozpowszechniano już w kilka godzin po ataku przez Internet i TV, a w świecie arabskim głosili je przedstawiciele rządów i przywódcy religijni. Potem dołączyli także neofaszyści w Europie i USA.
3. Ameryka jest kontrolowana przez Żydów
Pogląd rozpowszechniony zwłaszcza w świecie arabskim (liczne karykatury). Izrael i USA chcą zniszczyć świat arabski. Istnieje wszechpotężne „lobby żydowskie”; to ono celowo spowodowało Zagładę.
4. Mord rytualny
Oskarżenie szeroko rozpowszechnianie w krajach arabskich (także jako karmienie się krwią arabską).
5. Protokoły Mędrców Syjonu
Renesans zwłaszcza w krajach arabskich, ale także w Rosji i w Polsce (Radio Maryja). Traktowanie „Protokołów” jako źródła historycznego.
6. Żydzi rządzą światem „wykorzystując innych”
Tezę tę sformułował premier Malezji podczas szczytu islamskiego w 2003 r.
Antysemityzm w internecie – wnioski, komentarze
Grupy szerzące nienawiść nie muszą się szukać
Nienawiść łatwa, widoczna, dostępna
Linki tworzą wrażenie, że jest to dobrze zorganizowana sieć
W świecie wirtualnym strona np. Library of Congress i strona skinheadów dla niewyrobionych użytkowników mogą sprawiać wrażenie podobnej wiarygodności.
Czarni nienawidzący białych i biali nienawidzący czarnych dzielą dwa kliknięcia myszy, a tkanką łączącą jest antysemityzm
Nowe wyzwanie: jak mu sprostać:
Nie reklamować grup antysemickich
Serwisy internetowe powinny stworzyć kod zasad dla użytkowników
Tworzyć dobre strony i docierać z nimi do środowisk i ludzi
Antysemici chętnie będą tworzyć wrażenie, że są dwa równoprawne, choć przeciwstawne stanowiska wobec np. Holokaustu
Problem: „czy można zwalczać mowę nienawiści, mową przyjaźni?”
Lepiej: uświadamiać czym jest mowa nienawiści oraz jak rozpoznawać wiarygodne źródła.
Konkretne propozycje NGO (w trakcie trwania tej konferencji):
Wspólne oświadczenie Amnesty International, Rights Watch, Federacji Fundacji Helsińskich:
Nie wymyślać koła. Trzeba działać. ONZ, Rada Europy, Unia Europejska, OBWE: wystarczająca liczba publikacji.
Ogólnie:
Publikować otwarcie raporty: o niedostatkach, osiągnięciach i wzorcach
Zniwelować rozdźwięk między deklaracjami a rzeczywistymi działaniami
Metodologia oceny sprzeciwu wobec antysemityzmu ze strony państwa:
Czy nastąpiła kryminalizacja „czynów nienawiści”
Czy w procesach edukacji poświęca się należytą uwagę problemom nienawiści rasowej i uprzedzeniom etnicznym, zapoznając ze zróżnicowaniem cywilizacyjnym i religijnym?
Czy rozpoznaje i ułatwia rozpoczęcie procedury karnej przeciw aktom dyskryminacji?
By fakt bycia partią polityczną wymaga respektowania międzynarodowych aktów praw człowieka?
Pytania konkretne:
Czy Rząd potępił antysemityzm (zobowiązanie z Kopenhagi); np. czy potępił atak bombowy na synagogę w Turcji i Marokko; bomby-pułapki w Rosji (2002); antysemickie uwagi Premiera Malezji Mahatira Mohammada (2002)
Czy znasz jakiś przypadek skazania przez sądy aktu antysemitickiego?
Czy znasz jakieś nowe inicjatywy edukacyjne rządu, zmierzające do walki z nietolerancją i antysemityzmem? Czy podjęto jakąś akcje uświadamiającą w obrębie urzędników państwowych?
Kryteria UNESCO: w jaki sposób powinny być tworzone podręczniki szkolne (także zasady ich oceny)
Dane dokładne
Ilustracje i wykresy: uaktualniane i dokładne
Osiągnięcia innych uznawane
Równy standard oceny
Spory polityczne obiektywnie przedstawiane
Unikanie stereotypów
Popieranie idei wolności, braterstwa i godności
Popieranie idei współpracy międzynarodowej, wspólnych wartości człowieczeństwa