Otwarta Rzeczpospolita. Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii
z działalności w okresie od października 1999 do marca 2002 roku
Szanowni Państwo,
Ponad dwa lata temu założyliśmy nasze Stowarzyszenie i wybraliśmy jego władze. Zarząd Główny, powołany przez Walne Zebranie Członków w dniu 24 października 1999 r. i uformowany w składzie:
przewodnicząca - Irena Wóycicka
wiceprzewodniczący - Maciej Geller, Włodzimierz Paszyński,
sekretarz - Marzena Sosnowska
skarbnik - Sergiusz Kowalski
członkowie - Helena Datner, Janusz Grzelak, Małgorzata Łukasiewicz, Rafał Pankowski,
kończy teraz swoją kadencję.
W tym okresie nastąpiły niewielkie zmiany w składzie Zarządu. Ustąpił, z przyczyn osobistych i zawodowych, Włodzimierz Paszyński. Sergiusz Kowalski, podjąwszy się kierowania projektem monitorowania prasy, musiał zrezygnować z funkcji skarbnika. Tę funkcję objęła Marzena Sosnowska, ustępując z funkcji sekretarza. Niestety, stanowisko sekretarza pozostało nieobsadzone.
W chwili powstania nasze Stowarzyszenie liczyło 211 członków założycieli. Do końca ub. roku przybyło 77 nowych członków. Wszystkich serdecznie witamy.
Odeszli od nas: Dorota Strzałkowska, Wisła Pankiewicz i Krzysztof Wolicki. Zachowamy ich w naszej pamięci.
29 października 2001 r. na wniosek 15 członków Stowarzyszenia Zarząd Główny powołał do życia oddział krakowski. Przewodniczącą jego Zarządu została Jadwiga Waniakowa.
Kierownikiem naszego biura jest nadal Ewa Haberka, która pracuje z nami od marca 2000 r.
Latem 2000 r. stowarzyszenie otrzymało od władz miasta lokal, który wyremontowaliśmy i wyposażyliśmy dzięki pomocy naszych przyjaciół.
W marcu ubiegłego roku odbyło się walne zebranie (nie wyborcze), które przyjęło sprawozdanie Zarządu Głównego z działalności Stowarzyszenia w okresie od października 1999 do stycznia 2001 roku. W swoim dalszym działaniu Zarząd starał się wykorzystać wnioski z dyskusji, jaka miała miejsce podczas tego zebrania. W tym sprawozdaniu przypomnimy krótko także działania podjęte w ciągu pierwszego roku, uznaliśmy bowiem, że upływająca dwuletnia kadencja Zarządu Głównego wymaga pełnego podsumowania.
Spotkania dyskusyjne
Do marca 2001 r. odbyły się cztery otwarte spotkania dyskusyjne:
25 listopada 1999 r.: „Wolność każdego słowa?” W dyskusji panelowej wzięli udział.: Teresa Bogucka, Jakub Karpiński, Marek Nowicki, Rafał Pankowski. Spotkanie prowadził Jerzy Jedlicki.
25 marca 2000 r.: ,,Stosunek do cudzoziemców od święta i na co dzień.” Swoimi doświadczeniami podzieliła się z nami prof. Ewa Łętowska, sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do udziału w spotkaniu zaprosiliśmy przedstawicieli administracji państwowej, parlamentu, duchowieństwa i prasy.
26 czerwca 2000 r.: „O języku nietolerancji.” W panelu uczestniczyli: Marek Czyżewski, Marek Nowicki i Sergiusz Kowalski.
4 października 2000 r., wspólnie z redakcją miesięcznika „Więź” oraz Polskim PEN Clubem zorganizowaliśmy spotkanie z ks. Arcybiskupem Józefem Życińskim, metropolitą lubelskim, pt. „Polscy katolicy wobec Żydów: czego można oczekiwać po pielgrzymce Jana Pawła II do Ziemi Świętej?”. W roli współprelegentów wystąpili dr Stanisław Krajewski, członek Zarządu Związku Gmin Żydowskich w RP oraz Agnieszka Magdziak-Miszewska z redakcji „Więzi”. Zebranie prowadził Jerzy Jedlicki.
W ciągu ostatniego roku odbyły się trzy spotkania:
22 marca 2001 r.: „ Prawna i społeczna sytuacja uchodźców i imigrantów w Polsce”. Swoim doświadczeniem i poglądem na sprawę podzieliła się z nami Janina Ochojska - Przewodnicząca Polskiej Akcji Humanitarnej. W dyskusji wzięli udział przedstawiciele instytucji i organizacji zajmujących się problemami uchodźców.
19 maja 2001 r.: ,,Wolność słowa a etos wydawcy”. Spotkanie zorganizowaliśmy wspólnie z Polską Izbą Książki i Ars Polona podczas Międzynarodowych Targów Książki. W panelu wzięli udział: prof. Hanna Świda-Ziemba, Czesław Apiecionek, Rafał Pankowski i Piotr Szwajcer, dyskusję prowadził Andrzej Nowakowski, prezes PIK.
26 czerwca 2001 r.: „Granice wolności słowa”. Zagajeniem dyskusji był odczyt prof. Andrzeja Zolla - Rzecznika Praw Obywatelskich.
Działania edukacyjne
Zakończyliśmy realizację projektu edukacyjnego: „Jeden kraj - wiele narodów” wspomaganego przez program małych dotacji PHARE – DEMOKRACJA oraz Agorę. W ramach tego projektu opracowany został program edukacyjny i materiały pomocnicze oraz przeprowadzono wśród uczniów szkół ponadpodstawowych pilotażowe zajęcia edukacyjne, poświęcone tematyce uprzedzeń etnicznych i postaw wobec osób innego pochodzenia. Z wynikami zapoznani zostali przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, którzy wyrazili zainteresowanie rozwinięciem programu (przygotowanie różnych wersji modułowych programu edukacyjnego oraz stworzenie podręcznika metodycznego). Niestety, dotychczas nie uzyskaliśmy środków na kolejny etap realizacji projektu.
Rozpoczęliśmy realizację projektu ”Szkoła Otwartości”. Celem projektu jest promowanie takich podręczników dla gimnazjów i liceów, które kształtowałyby postawy zainteresowania i szacunku dla odmienności narodowych i religijnych. W ramach projektu zrecenzowane zostaną istniejące podręczniki szkolne (literatura, historia, wiedza o społeczeństwie), przygotowana zostanie internetowa baza danych oraz raport zawierający ocenę podręczników ze wspomnianego punktu widzenia. Zorganizowany będzie również konkurs na najlepszy podręcznik. Projekt będzie realizowany przez 2 lata. Na pierwszy rok dostaliśmy dotację z Fundacji im. Stefana Batorego.
Już drugi rok wraz z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Stowarzyszeniem Młodych Dziennikarzy „Polis” oraz Polską Akcją Humanitarną uczestniczymy w realizacji programu studenckich warsztatów, zaznajamiających z problematyką praw człowieka.
Nawiązaliśmy kontakty z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli oraz paroma szkołami, które zainteresowane są szczególnie kształtowaniem postaw otwartych wobec odmienności narodowych i religijnych.
Rozpoczęliśmy prace koncepcyjne nad utworzeniem internetowej bazy danych dotyczącej inicjatyw kulturalnych i edukacyjnych wspierających wielokoulturowość. Niestety, projekt nie jest na razie kontynuowany gdyż brak jest dysponującego odpowiednim czasem lidera.
Publikacje antysemickie i ksenofobiczne
O kolportowaniu przez spółkę skarbu państwa RUCH wydawnictw zwierających antysemickie i ksenofobiczne treści mówiliśmy na spotkaniu z premierem Jerzym Buzkiem dnia 7 kwietnia 2000 r. Odbyliśmy spotkania z kierownictwem „Ruchu” i „EMPiKów” proponując zaniechanie kolportażu czasopism zawierających tego rodzaju treści. Rozpoczęliśmy rejestrowanie zawartości takich wydawnictw i zainicjowaliśmy (artykułami Sergiusza Kowalskiego) dyskusję w prasie na ten temat. O granicach wolności prasy mówił Jerzy Jedlicki w Klubie RWE na otwartym posiedzeniu Rady Etyki Mediów. Problem ten poruszany też był dwukrotnie na naszych otwartych spotkaniach dyskusyjnych.
W styczniu 2001 r. rozpoczęliśmy, korzystając z dotacji ambasady holenderskiej, pilotażowy projekt monitorowania prasy. Projekt realizowany we współpracy ze stowarzyszeniem „Nigdy Więcej” zakończy się w kwietniu br., a jego efektem będzie baza danych dotycząca „języka nienawiści” w polskiej prasie, raport oraz konferencja. Zakładamy, że projekt ten pozwoli wypracować metody stałego rejestrowania przejawów ksenofobii i antysemityzmu w polskich wydawnictwach i mediach
Na skutek skargi Stowarzyszenia złożonej w Prokuraturze Generalnej w kwietniu 2001 r. w sprawie nawoływania do waśni na tle narodowościowym i religijnym oraz znieważania osób pochodzenia żydowskiego w pismach „Szczerbiec”, „Tylko Polska”, „ Nowa Sztafeta”, „Jestem Polakiem” i złożonego później zażalenia na postanowienie Prokuratury Rejonowej w tej sprawie (odmowa wszczęcia dochodzenia) - Prokuratura Okręgowa uchyliła decyzję Prokuratury Rejonowej i skierowała sprawę do dalszego postępowania. W lutym br. zostaliśmy zawiadomieni przez Prokuraturę Okręgową o ponownej odmowie wszczęcia postępowania i złożyliśmy w tej sprawie odwołanie.
W celu ograniczenia obiegu literatury antysemickiej i ksenofobicznej rozszerzyliśmy współpracę z organizacjami wydawców i księgarzy.
Działania interwencyjne
Do marca 2001 r. wielokrotnie protestowaliśmy i interweniowali między innymi w sprawach dra Dariusza Ratajczaka, w sprawie rasistowskiej wypowiedzi ówczesnego ministra – pana Kapery, w sprawie decyzji sądu, oddalającej powództwo Samuela Fosso przeciw wydawnictwu „Dobry Humor”, szerzącemu rasistowskie stereotypy. W związku z wystąpieniem posła Witolda Tomczaka, antysemickimi argumentami uzasadniającego żądanie usunięcia ze stanowiska dyrektorki Galerii Zachęta, wysłaliśmy list do marszałka Sejmu i uczestniczyliśmy jako obserwatorzy w posiedzeniu Komisji Etyki Poselskiej. Niestety, sprawa większością głosów została oddalona.
W ciągu ostatniego roku:
Wypowiedzieliśmy się w sprawie publicznej zniewagi prezesa KPA Edwarda Moskala pod adresem Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
W rocznicę wydarzeń w Jedwabnem ogłosiliśmy apel nawołujący do przeciwstawiania się ksenofobii i antysemityzmowi.
Apelowaliśmy również o tolerancję wobec osób wyznania muzułmańskiego i o przeciwstawienie się atakom na społeczność wyznawców islamu w Polsce w związku z sytuacją wywołaną zamachem terrorystycznym w Stanach Zjednoczonych w dniu 11 września.
Ostatnio skierowaliśmy do prof. Leona Kieresa i ogłosiliśmy w prasie list z wyrazami oburzenia z powodu wystąpień posłów Ligi Polskich Rodzin podczas obrad sejmu poświęconych sprawozdaniu Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, jak również z powodu braku reakcji prowadzącego obrady Wicemarszałka Sejmu.
Niestety, prasa opublikowała tylko niektóre z naszych oświadczeń i apeli, jeszcze mniej doczekało się reakcji adresatów. Problem ten był dyskutowany na spotkaniu zarządu z członkami stowarzyszenia pracującymi lub współpracującymi z mediami.
Promocja stowarzyszenia i jego misji
Kilkakrotnie zaprezentowaliśmy nasze stowarzyszenie, m.in. na spotkaniu w PEN- Clubie z okazji przyznania Janowi Karskiemu nagrody im. Jana Strzeleckiego i na spotkaniu Stowarzyszenia Kombatantów Żydowskich. Przedstawialiśmy problemy podręczników szkolnych podczas zeszłorocznego Tygodnia Książki Żydowskiej. Nasze Stowarzyszenie było też obecne poprzez publikacje i wypowiedzi jego członków (Macieja Gellera, Jerzego Jedlickiego, Aldony Jawłowskiej, Sergiusza Kowalskiego i Ireny Wóycickiej) w Gazecie Wyborczej, Tygodniku Powszechnym i radiu Trójce i TOK FM. Założyliśmy stronę internetową stowarzyszenia. Jest ona w kształcie początkowym. Nie została jednak do tej pory ukształtowana redakcja naszej strony internetowej.
Współpraca międzynarodowa
Uczestniczyliśmy w zorganizowanej przez Helsińską Fundację Praw Człowieka konferencji organizacji pozarządowych z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, przygotowującej do tegorocznej, organizowanej przez ONZ, Światowej Konferencji Przeciw Rasizmowi. Braliśmy udział w konferencji zorganizowanej przez Ośrodek Informacji Rady Europy, poświęconej prezentacji II Raportu o Polsce Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji. Współpracujemy też z Polish-Jewish Heritage Foundation of Canada. Próba nawiązania szerszych kontaktów międzynarodowych nie powiodła się. Nasza oferta współpracy wydaje się na razie zbyt mało atrakcyjna.
Warszawa, marzec 2002 r.