6


„Otwarta Rzeczpospolita”. Stowarzyszenie Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii

Sprawozdanie Zarządu Głównego

z działalności w okresie od kwietnia 2002 do marca 2003


Nowe władze „Otwartej Rzeczypospolitej”, wybrane na Walnym Zebraniu 7 kwietnia 2002 roku, ukonstytuowały się w następujący sposób:

prezes: Maciej Geller

wiceprezesi: Irena Wóycicka, Sergiusz Kowalski

skarbnik: Krystyna Bratkowska

sekretarz: Elżbieta Janicka

członkowie: Helena Datner, Marek Gumkowski, Agata Patalas, Jadwiga Waniakowa


Do Komisji Rewizyjnej wybrano ponownie: Ninę Kraśko, Małgorzatę Melchior i Michała Pankiewicza.


Radę Programową „Otwartej Rzeczypospolitej” zasilili: Janusz Grzelak, Magdalena Tulli, Krystyna Zachwatowicz-Wajda. Z udziału w Radzie zrezygnowali: Marek Gumkowski (w związku z wyborem do Zarządu Głównego) i Maria Kruczkowska. Przewodniczącym Rady pozostał Jerzy Jedlicki.


Oddziałowi Krakowskiemu od chwili jego powstania w październiku 2001 roku przewodniczy Jadwiga Waniakowa. Zarząd Oddziału współtworzą: Teresa Gołębiowska (wiceprezes) i Paweł Kędra (skarbnik), a w Komisji Rewizyjnej zasiadają: Halina Grzymała-Moszczyńska i Adam Szostkiewicz.


„Otwarta Rzeczpospolita” liczy obecnie 309 członków - w tym 208 członków-założycieli i 19 członków Oddziału Krakowskiego. W ostatnim roku przyjęliśmy 23 osoby (w minionym roku – 19). Wszystkich, którzy dołączyli do stowarzyszenia, serdecznie witamy.


Kierownikiem biura „Otwartej Rzeczypospolitej” - od marca 2000 roku - jest Ewa Haberka.


W okresie objętym sprawozdaniem odbyło się jedenaście zebrań Zarządu Głównego.


1. Spotkania dyskusyjne

11 kwietnia 2002: Tolerancja fasadowa. Postawy Polaków wobec nietolerancyjnych schematów myślowych. Zorganizowany wspólnie z Warszawskim Oddziałem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego odczyt Hanny Świdy-Ziemby prezentujący wyniki badania postaw polskiego społeczeństwa wobec inności.

19 kwietnia 2002 Oddział Krakowski – dzięki uprzejmości Centrum Kultury Żydowskiej – zorganizował spotkanie poświęcone historii i obecnej kondycji mniejszości łemkowskiej w Polsce. Gośćmi spotkania byli Helena Duć-Fajfer oraz Krzysztof Krzyżanowski.

4 czerwca 2002: Wolność słowa a język nienawiści. Zorganizowana wspólnie z polskim PEN Clubem i Polską Izbą Książki dyskusja panelowa, w której udział wzięli: Władysław Bartoszewski (prezes polskiego PEN Clubu), Jerzy Jedlicki (przewodniczący Rady Programowej „Otwartej Rzeczypospolitej”), Andrzej Nowakowski (prezes PIK), Beata Stasińska (wydawca).

1 października 2002 Oddział Krakowski - w sali udostępnionej bezpłatnie przez Instytut Języka Polskiego PAN - zorganizował odczyt Zofii Radzikowskiej na temat historii i obecnej sytuacji Żydów krakowskich.

14 listopada 2002: Retoryka nienawistnych obsesji. O sposobach artykułowania antysemityzmu i podobnych poglądów na świat. Zorganizowane we współpracy z PEN Clubem zebranie dyskusyjne poświęcone wynikom przeglądu polskiej prasy w roku 2001. W spotkaniu uczestniczyli autorzy przeglądu: Sergiusz Kowalski i Magdalena Tulli oraz komentatorzy: Hanna Świda-Ziemba i Cezary Michalski. Debatę prowadził Jerzy Jedlicki.

15 lutego 2003: Podręczniki gimnazjalne a wychowanie w duchu tolerancji. Zorganizowana przy współudziale Biblioteki Narodowej prezentacja wyników pierwszej części prowadzonego przez „Otwartą Rzeczpospolitą” programu „Szkoła Otwartości”, w ramach którego młodzi poloniści i historycy oceniają podręczniki szkolne przez pryzmat celów statutowych stowarzyszenia. Recenzje referowali: Maciej Górny (historia) i Magdalena Kowalska (język polski). Opinie recenzentów komentowały odpowiednio: Zofia Kozłowska i Krystyna Starczewska. Na spotkanie zostali zaproszeni autorzy i wydawcy podręczników, nauczyciele, metodycy oraz dziennikarze.


2. Prowadzone programy

Monitoring prasy

Zakończony został program monitoringu polskiej prasy pod kątem obecności w niej treści antysemickich i ksenofobicznych. Program zrealizowali Sergiusz Kowalski i Magdalena Tulli. Fundusze na ten cel przyznała „Otwartej Rzeczypospolitej” Ambasada Królestwa Holandii. Książkowa wersja raportu z opracowaniem krytycznym ukaże się wiosną tego roku w wydawnictwie W.A.B. Na ten cel otrzymaliśmy dofinansowanie od Fundacji im. Stefana Batorego.


„Szkoła Otwartości”

Program, rozpoczęty jesienią 2001 roku, ma za zadanie analizę i opis podręczników gimnazjalnych do języka polskiego, historii i wiedzy o społeczeństwie pod kątem zrozumienia dla praw mniejszości oraz poszanowania różnic etnicznych, religijnych i światopoglądowych. Ukończono realizację pierwszej jego części. Zespół recenzentów przeanalizował i opisał dotychczas połowę spośród około 150 pozycji dostępnych na rynku. Wyniki - wraz z przygotowanymi wcześniej kryteriami opisu - są dostępne na stronie internetowej stowarzyszenia (http://or.icm.edu.pl/). Kilkustronicowe noty o każdym z podręczników zostały pomyślane jako informacja dla nauczycieli. Program finansowany jest przez Fundację im. Stefana Batorego oraz Polską Fundację Dzieci i Młodzieży.

Recenzenci: Agnieszka Beynar-Beynarowicz, Błażej Brzostek, Witold Głowacki, Justyna Górny, Maciej Górny, Bartosz Wojciech Kaliski, Magdalena Kowalska, Katarzyna Nadana, Przemysław Pietrzak, Zofia Wóycicka.

Współpraca merytoryczna: Daniel Grinberg, Marek Gumkowski, Elżbieta Janicka, Jerzy Jedlicki, Zofia Kozłowska, Alina Molisak, Barbara Petrozolin-Skowrońska, Katarzyna Porembska, Robert Szuchta, Maria Wierzbicka, Wojciech Worotyński, Zofia Zasacka, Daniel Zych, Tomasz Żukowski.

Koordynator programu: Tomasz Żukowski.

Opiekun: Irena Wóycicka.


„Jeden świat - wiele kultur”

Za kadencji poprzedniego Zarządu przeprowadzono pierwszą część programu psychoedukacyjnego („Jeden kraj - wiele narodów”). Obecny Zarząd Główny zatwierdził projekt części drugiej („Jeden świat - wiele kultur”). Niestety, mimo wysokiej oceny merytorycznej ze strony MENiS, instytucja ta nie przyznała stowarzyszeniu funduszy na kontynuację programu.

Współautorka i koordynator pierwszej części programu: Dorota Gołębiewska.

Współautorki programu i prowadzące zajęcia: Krystyna Daulas-Hładki, Agata Patalas.

Opiekun: Helena Datner.


3. Konkurs im. Jana Józefa Lipskiego

5 grudnia 2002 - po uprzednich przygotowaniach - na spotkaniu z Marią Lipską i Zbigniewem Bujakiem przejęliśmy patronat nad Konkursem prac magisterskich im. Jana Józefa Lipskiego. Konkurs ma charakter ogólnopolski i dotyczy prac z humanistyki oraz nauk społecznych. Ogłoszony został, z inicjatywy Zbigniewa Bujaka, przez Towarzystwo Demokratyczno-Społeczne (TDS) w roku 1995. W Konkursie przyznawane są nagrody pieniężne z Funduszu Nagród im. J.J. Lipskiego zasilanego przez dotacje sponsorów (Fundację im. Stefana Batorego, Agorę) oraz wpłaty dawnych współpracowników i przyjaciół Patrona. Dotychczas odbyło się siedem edycji Konkursu. Kapitułę Konkursu tworzą: Maria Lipska, Zbigniew Bujak, Jerzy Jedlicki. W jury zasiadają: Grażyna Borkowska, Alina Brodzka, Michał Głowiński, Szymon Rudnicki, Jerzy Szacki, Małgorzata Szpakowska. (W pracach jury uczestniczyły także nieżyjące: Marta Fik i Mirosława Puchalska.) Sekretarzem Konkursu jest Tomasz Żukowski.


4. Działania interwencyjne

1 lipca 2002 przekazaliśmy Ambasadzie RFN list zawierający stanowisko „Otwartej Rzeczypospolitej” w sprawie projektu Centrum Przeciw Wypędzeniom. Adresatami listu byli: Johannes Rau (prezydent RFN) oraz Wolfgang Thierse (przewodniczący Bundestagu). Kopie dokumentu otrzymała niemiecka prasa: „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, „Süddeutsche Zeitung”, „Die Welt”. List przedrukowały: „Rzeczpospolita” (3 lipca 2002, s. 8) oraz „Gazeta Wyborcza” (4 lipca 2002, s. 11). Wolfgang Thierse odpowiedział nam pismem z 31 lipca. Z treścią obu listów można zapoznać się na naszej stronie internetowej.

14 sierpnia 2002 interweniowaliśmy u organizatorów Festiwalu Zdrowia i Niezwykłości (corocznej wakacyjnej imprezy objazdowej) w sprawie rozpowszechniania na jednym ze stoisk literatury antysemickiej. Magdalena Zarzycka - współorganizatorka imprezy - zapewniła nas, ze osoba rozpowszechniająca antysemickie publikacje nie zostanie więcej na festiwal zaproszona.

6 stycznia 2003 wystosowaliśmy list do Prezesa Zarządu Polskiego Radia S.A. w sprawie audycji nadanej w II Programie 28 listopada 2002 roku. Prowadząca audycję redaktorka nie reagowała na antysemickie treści zawarte w telefonach słuchaczy.


5. Prokuratura

Sprawozdanie Zarządu Głównego z marca 2002 roku zawierało następującą informację: „Na skutek skargi stowarzyszenia złożonej w Prokuraturze Generalnej w kwietniu 2001 roku w sprawie nawoływania do waśni na tle narodowościowym i religijnym oraz znieważania osób pochodzenia żydowskiego w pismach „Szczerbiec”, „Tylko Polska”, „Nowa Sztafeta”, „Jestem Polakiem” i złożonego później zażalenia na postanowienie Prokuratury Rejonowej (odmowa wszczęcia dochodzenia), Prokuratura Okręgowa uchyliła decyzję Prokuratury Rejonowej i skierowała sprawę do dalszego postępowania. W lutym 2002 roku zostaliśmy zawiadomieni przez Prokuraturę o ponownej odmowie wszczęcia postępowania i złożyliśmy w tej sprawie odwołanie”. Od tamtej pory:

w kwietniu 2002 Andrzej Malanowski z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich złożył odwołanie od decyzji Prokuratury Okręgowej;

we wrześniu 2002 Prokuratura Rejonowa postanowiła o podjęciu na nowo umorzonego dochodzenia;

w październiku 2002 Prokuratura Rejonowa dochodzenie (po raz trzeci) umorzyła;

w grudniu 2002 ponownie interweniował w Prokuraturze Okręgowej Andrzej Malanowski;

w styczniu 2003 do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło pismo Prokuratury Okręgowej informujące o uprawomocnieniu się październikowego wyroku Prokuratury Rejonowej.

W związku z powyższym zamierzamy ponownie wystąpić do sądu w opisanej na wstępie sprawie. Liczymy tym razem, po rozmowie z Andrzejem Malanowskim, że Rzecznik Praw Obywatelskich włączy się w działania „Otwartej Rzeczypospolitej” na wcześniejszym etapie.


6. Promocja stowarzyszenia i jego misji

6 czerwca 2002 Maciej Geller i Andrzej Rosner (wiceprezes Polskiej Izby Książki) wzięli udział w dyskusji zatytułowanej Granice wolności słowa, prowadzonej przez redaktora Jacka Eysmonta w Programie III Polskiego Radia.

8 lipca 2002 odbyło się spotkanie zapoznawczo-informacyjne członków „Otwartej Rzeczypospolitej” zajmujących się edukacją z Jackiem Strzemiecznym, dyrektorem Centrum Edukacji Obywatelskiej, współautorem akcji „Szkoła z klasą”.

12 sierpnia 2002 w „Gazecie Wyborczej” (s. 6-7) ukazał się artykuł Ewy Siedleckiej Prawo, biznes i wstyd, którego istotna część została poświęcona interwencjom „Otwartej Rzeczypospolitej” w sprawie rozpowszechniania literatury nienawiści. Dla „Gazety” wypowiedział się w imieniu stowarzyszenia Jerzy Jedlicki.

19 września 2002 - przed wyborami samorządowymi - wystosowaliśmy list do kandydatów na urząd prezydenta Warszawy z pytaniem, czy problemy cudzoziemców oraz mniejszości narodowych i religijnych znajdą się w polu widzenia nowych władz miasta. Odpowiedzieli nam Marek Balicki i Zbigniew Bujak. Analogiczne działanie podjął Oddział Krakowski, co ma szanse zaowocować współpracą z obecnym prezydentem Krakowa, Jackiem Majchrowskim. Dokumentacja na naszej stronie internetowej.

15 lutego 2003 - przed zebraniem otwartym w Bibliotece Narodowej - Maciej Geller zaprezentował program „Szkoła Otwartości” w porannej audycji Radia Bis.

Za kadencji poprzedniego Zarządu „Otwarta Rzeczpospolita” - wraz z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Stowarzyszeniem Młodych Dziennikarzy „Polis” oraz Polską Akcją Humanitarną - przyczyniła się do realizacji studenckich warsztatów, zaznajamiających z problematyką praw człowieka. Po zakończeniu programu część jego uczestników zawiązała grupę „Wirydarz” zgłębiającą zagadnienia praw człowieka, wielokulturowości oraz antysemityzmu i ksenofobii. Grupą opiekuje się Halina Bortnowska. Jest nam niezmiernie miło, że możemy służyć „Wirydarzowi” naszym lokalem przy Krakowskim Przedmieściu.


„Otwarta Rzeczpospolita” i jej cele statutowe reprezentowane są ponadto przez publikacje członków stowarzyszenia na łamach prasy (m.in.: „Gazeta Wyborcza”, „Rzeczpospolita”, „Polityka”, „Tygodnik Powszechny”) .


7. Strona internetowa

Dzięki uprzejmości Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW „Otwarta Rzeczpospolita” od roku dysponuje bezpłatnie stroną internetową. Nasz adres: http://or.icm.edu.pl/. Nadal jednak poszukujemy osoby gotowej podjąć się obowiązków redaktora strony. Mile widziany byłby również koordynator naszej bazy danych, której projekt zawdzięczamy Ewie Klinger i Agacie Patalas.