Sprawozdanie Zarządu Głównego

z działalności w okresie od kwietnia 2004 do marca 2005

Na Walnym Zebraniu 25 kwietnia 2004 wybrano nowe władze Stowarzyszenia w następującym składzie:
Prezes: Paula Sawicka

Wiceprezesi: Maciej Geller i Tomasz Żukowski

Skarbnik: Krystyna Bratkowska

Sekretarz: Danuta Stołecka-Wójcik

Członkowie: Marek Gumkowski, Teresa Holzer, Janusz Kostecki, Jadwiga Waniakowa.

Do Komisji Rewizyjnej wybrano: Małgorzatę Melchior, Marię Ofierską, Elżbietę Janicką.

Do Rady Programowej, na wniosek jej przewodniczącego, powołano: Monikę Adamczyk-Garbowską, Sergiusza Kowalskiego i Roberta Szuchtę.

Biurem Stowarzyszenia kieruje pani Ewa Haberka.

Otwarta Rzeczpospolita liczy obecnie 331 członków: 276 członków zwyczajnych - w tym 16 członków Oddziału Krakowskiego - i 55 członków wspierających. W ostatnim roku przyjęliśmy 17 osób, jednej osobie przywrócono członkostwo zwyczajne, jedna osoba została skreślona na własną prośbę. Wszystkich, którzy dołączyli do stowarzyszenia, serdecznie witamy.

W 2004 roku zmarło dwóch naszych członków: Elżbieta Grabska-Wallis i Jacek Kuroń.

W okresie objętym sprawozdaniem odbyło się 8 zebrań Zarządu Głównego.

Poruszano kwestie:

ˇ        organizacyjne, dotyczące ukonstytuowania się Zarządu (obsady poszczególnych funkcji), podziału zadań w ramach Zarządu, współpracy Zarządu z Radą Programową, funkcjonowania oddziałów terenowych Otwartej Rzeczpospolitej (na razie działa tylko Oddział Krakowski);

ˇ        dotyczące sposobów i form prezentacji działalności naszego Stowarzyszenia na zewnątrz (logo, strona internetowa, ulotka i znaczki prezentujące Otwartą Rzeczpospolitą);

ˇ        przyjęcia nowych członków;

ˇ        realizowanych i przygotowywanych do realizacji przez Otwartą Rzeczpospolitą programów: "Szkoła Otwartości", i  "Prawo przeciw nienawiści";

ˇ        organizacji Konkursu im. Jana Józefa Lipskiego;

ˇ        organizacji spotkań otwartych;

ˇ        uczestnictwa i współdziałania Otwartej Rzeczpospolitej z organizacjami krajowymi (Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Nigdy Więcej, Wirydarz, Forum Dialogu Między Narodami i in.) oraz  międzynarodowymi (ECRI, United Against Rasism, kampanie organizowane przez UE, realizacja postanowień konferencji w Durbanie);

ˇ współdziałania naszego Stowarzyszenia z organami administracji państwowej RP (Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, Rzecznik Praw Obywatelskich, MSWiA - Zespół Monitorujący w ramach Programu Przeciw Dyskryminacji).

1. Spotkania i działalność edukacyjna:

ˇ        19 czerwca 2004  - "Nowa fala?" - sprawozdanie   z  kwietniowej  konferencji OBWE w Berlinie o zwalczaniu antysemityzmu,   uwagi Macieja Gellera i  Jerzego Jedlickiego  na temat sytuacji w Europie. Spotkanie odbyło się w Bibliotece Narodowej.

• 9 listopada 2004 - Dyskusja panelowa "Od słów do czynów. Czy Europie grozi recydywa ruchów faszystowskich?" Uczestnicy panelu: Konstanty Gebert (Gazeta Wyborcza), Sergiusz Kowalski (ISP PAN), Adam Szostkiewicz (Polityka), Tomasz Żukowski (IBL PAN). Spotkanie zorganizowaliśmy w Pałacu Kazimierzowskim, w porozumieniu i dzięki życzliwości J.M. Rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

Efektem prowadzonego przez Stowarzyszenie programu "Szkoła Otwartości" był cykl spotkań, skierowanych przede wszystkim do nauczycieli i wychowawców, na których zaprezentowaliśmy raporty z badania podręczników szkolnych do języka polskiego,   historii,   wiedzy o społeczeństwie i wychowania do życia w rodzinie. Spotkania mogły się odbyć dzięki współpracy z Biblioteką Narodową i Społecznym Liceum Ogólnokształcącym "Bednarska", które udostępniły nam sale.

• 11 grudnia 2004  -  "Jak mówić o Zagładzie w szkole?   Wokół nowych podręczników szkolnych i materiałów edukacyjnych (na wybranych przykładach)", wykład Tomasza Żukowskiego. Spotkanie w Bibliotece Narodowej.

ˇ        29 stycznia 2005  - "Ukryty konflikt. Między perspektywą obywatelską i narodową. Podręczniki gimnazjalne do wiedzy o społeczeństwie". Wykład Katarzyny Chmielewskiej o sposobach prezentowania w szkole problematyki związanej z mniejszościami. Spotkanie w Bibliotece Narodowej.

ˇ        19 marca 2005 - "Stereotypy w podstawie programowej i podręcznikach gimnazjalnych do przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie". Wykład Katarzyny Chmielewskiej  i  Tomasza Żukowskiego.

ˇ        Ze Stowarzyszeniem "Dzieci Holocaustu" w Polsce zorganizowaliśmy wyjazd i przygotowaliśmy pobyt w Stanach Zjednoczonych dwóch grup dzieci i młodzieży, laureatów konkursu "Pamięć dla przyszłości".

• 27 lutego 2005 w Krakowie, w Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, na konferencji "Wielokulturowa Europa - wyzwania, zagrożenia i szanse dla Polski w XXI", Tomasz Żukowski wygłosił wykład "Jak uczyć tolerancji szkole? Obraz wspólnoty społecznej w podręcznikach do języka polskiego i wiedzy o społeczeństwie".

• 18 marca 2005 wzięliśmy udział w panelu "Wychowanie bez granic" w Gimnazjum nr 121 im. Wojciecha Zawadzkiego, Warszawa - Białołęka.
• W grudniu 2004 wzięliśmy udział w seminarium dotyczącym przygotowania obchodów Dnia Pamięci o Holocauście w Centralnym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli. Zaprezentowaliśmy wyniki programu "Szkoła Otwartości".
• W Otwartej Rzeczpospolitej zorganizowaliśmy koło samokształceniowe, w którym uczestniczy kilku studentów. W semestrze letnim rozmawiamy o idei narodu. W programie: Umowa społeczna J.J. Rousseau,   Wilhelm Tell F. Schillera,   Uzasadnienie   metafizyki     moralności I. Kanta, Książe Homburgu H. von Kleista, Powieść za trzy grosze i Święta Joanna szlachtuzów B. Brechta oraz Koniec podróży służbowej H. Bolla.

2. Program Prawo przeciw nienawiści.

Przygotowaliśmy program, którego celem ma być zbadanie dlaczego instytucje prawa i wymiaru sprawiedliwości nie zapobiegają skutecznie aktom nienawiści rasowej, etnicznej i religijnej. We współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi (Uniwersyteckimi Klinikami Prawa i Stowarzyszeniem Edukacji Prawnej) chcemy sprawdzić, czy instrumenty pozwalające na zwalczanie takich aktów są wystarczające i wymagają tylko skutecznego egzekwowania, czy też konieczna jest nowelizacja obowiązującego prawa.  Wystąpiliśmy do Fundacji im. Stefana Batorego o dotację na ten projekt i uzyskaliśmy ją. Obecnie program ten jest realizowany. Nawiązaliśmy kontakt z   Ministrem Sprawiedliwości  i  z jego poparciem  skierowaliśmy   list  do wszystkich  sądów  rejonowych  w  Polsce z prośbą o umożliwienie nam zebrania i zbadania dokumentacji. Badaniem obejmiemy akta spraw karnych dotyczących art. 256 i 257 KK.

3. Konkurs prac magisterskich im. Jana Józefa Lipskiego

Na IX edycję Konkursu im. Jana Józefa Lipskiego nadesłano 37 prac z 9 wyższych uczelni z całej Polski.

W roku 2004 pula nagród wyniosła 17 000 zł. Nagrody sfinansowaliśmy z dotacji przyznanych ten cel przez Fundację im. Stefana Batorego i Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych BISE..

Poziom prac był bardzo wysoki, stąd aż 12 laureatów. Przyznano 4 rodzaje nagród:

• 2 wyróżnienia specjalne "Otwartej Rzeczpospolitej" po 1 000 zł
• 6 wyróżnień po 1 000 zł
• 2 nagrody II stopnia po 2 000 zł
• 2 nagrody I stopnia po 2 500 zł

Wśród prac nagrodzonych 7 pochodziło z Uniwersytetu Warszawskiego (po 2 z Wydziału Polonistyki, Instytutu Socjologii i Instytutu Historycznego oraz 1 z Instytutu Filozofii), 2 z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu  (prace polonistyczne),   2 z Uniwersytetu Łódzkiego (praca polonistyczna i z historii sztuki) oraz 1 praca polonistyczna z Uniwersytetu w Białymstoku.

X edycja Konkursu

W październiku 2004  rozpisaliśmy X edycję Konkursu im. Jana Józefa Lipskiego. Napłynęło 57 prac, co świadczy o jego rosnącej popularności.

Zdecydowaliśmy, że X edycja Konkursu powinna mieć specjalną oprawę i że stanowi dobrą okazję do podjęcia starań o rozbudowę funduszu Konkursu. W specjalnym liście zwróciliśmy się do przyjaciół Jana Józefa Lipskiego,  którzy w pierwszych latach fundowali nagrody i do innych sponsorów, z prośbą o wsparcie finansowe.

Część pieniędzy na nagrody dla laureatów mamy dzięki Fundacji im. Stefana Batorego. Uzyskaliśmy też patronat Ministra Edukacji Narodowej, który dodatkowo funduje nagrodę specjalną. Patronat medialny nad tą edycją objęła Gazeta Wyborcza.

4. Promocja Stowarzyszenia

• Strona www

Pan Witold Kozubski opracował nieodpłatnie projekt logo Stowarzyszenia, które obecnie prezentowane jest na naszej stronie internetowej. Strona została przebudowana: systematycznie zamieszczamy na niej informacje o naszej działalności (w tym relacje dźwiękowe z organizowanych przez nas spotkań), a także wiadomości o inicjatywach podejmowanych przez pokrewne organizacje.

• Byliśmy współorganizatorami spotkania promocyjnego książki Anny Bikont "My z Jedwabnego" w siedzibie AGORY.

5. Działania interwencyjne:

• 7 kwietnia 2004  wystosowaliśmy list do redaktora naczelnego tygodnika "Newsweek - Polska", zaniepokojeni sposobem przedstawienia czytelnikom spraw restytucji mienia religijnych gmin żydowskich w naszym kraju. Redakcja połączyła bowiem antysemicki w treści, a jeszcze bardziej w formie, reportaż pana Karola Oleckiego z dwoma rzeczowymi artykułami Piotra Pazińskiego i Wiktora Osiatyńskiego

• W  maju 2004    skierowaliśmy  list  do  Rady  Etyki  Mediów   zwracający uwagę na nierzetelne i tendencyjne relacjonowanie w programach TVN i TVN24 przygotowań w Krakowie  do manifestacji "Kultura dla Tolerancji".

ˇ        27 maja 2004 , w liście otwartym poparliśmy organizatorów "Kultury dla Tolerancji" w Krakowie, a jednocześnie zwróciliśmy uwagę na niepokojący i sprzeczny z duchem demokracji ton dyskusji   na  temat    prawa     mniejszości   seksualnych do przedstawiania swoich problemów i aspiracji na forum publicznym.

• W listopadzie 2004., w liście skierowanym do sztabu wyborczego Wiktora Juszczenki wyraziliśmy poparcie dla  walki    o demokrację na Ukrainie w trakcie "pomarańczowej rewolucji" i radość ze wsparcia, jakiej walce tej udzieliło polskie społeczeństwo.
• 29 stycznia 2005  wydaliśmy oświadczenie zwracające uwagę, że u początku drogi prowadzącej do Zagłady było nienawistne słowo.
• W marcu 2005  podjęliśmy interwencje w prokuraturze domagając się zakazu kolportowania książki "Mein Kampf", wydanej przez wydawnictwo XXL z Wrocławia.

6. Współpraca i spotkania

25.05.2004, na zaproszenie Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Andrzeja Zolla uczestniczyliśmy w zorganizowanej w siedzibie Rzecznika konferencji "Tolerancja w społeczeństwie, tolerancja w mediach." Przedstawiliśmy nasz punkt widzenia: Wartość, jaką jest "godność człowieka" musi być nadrzędna nad wartością "wolności słowa". Publikacje antysemickie traktować należy także jako akt wykluczenia ze wspólnoty społecznej, które jest sprzeczne z ideą społeczeństwa obywatelskiego. Nie chcemy wprowadzać cenzury prewencyjnej, ale osoba (instytucja), która publicznie szerzy nienawiść wobec innych, musi ponosić odpowiedzialność za głoszone treści. W sytuacji, gdy treści te naruszają zasady Kodeksu Karnego lub Konstytucji - powinna ponosić odpowiedzialność karną. Przekazaliśmy uczestnikom konferencji płytę CD z utrwalonymi fragmentami audycji "Rozmowy Niedokończone" Radia Maryja, które naruszają godność innych ludzi poprzez głoszenie antysemickich stereotypów.

W latach 2003-2004 braliśmy udział w konsultacjach przy tworzeniu "Krajowego Programu przeciwdziałania rasizmowi, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji", przyjętemu przez Rząd RP w 2004 roku. Powstanie Programu było zobowiązaniem państw członków Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wskazywaliśmy na konieczność tworzenia odpowiednich programów edukacyjnych oraz zawarcia w podstawach programowych problemów rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu. Zwracaliśmy także uwagę na konieczność szkolenia pracowników administracji publicznej, prokuratorów, służb policyjnych w zakresie powyższej tematyki. Bierzemy nadal udział w opracowaniu wdrożenia tego programu. Uczestniczymy w pracach dwóch zespołów: w Zespole do Spraw Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii Departamentu Wyznań i Mniejszości MSWiA oraz, jako jedna z trzech organizacji pozarządowych, w pracach zespołu prowadzonego przez Minister Magdalenę Środę.

Na zaproszenie organizatorów uczestniczyliśmy w obradach specjalnej     konferencji   OBWE w Berlinie (27-28 kwietnia 2004) poświęconej problemowi antysemityzmu. Na zaproszenie organizatorów prof. Jerzy Jedlicki wygłosił wprowadzenie do debaty na sesji plenarnej, poświęconej roli edukacji w zwalczaniu antysemityzmu. Konferencja w uchwale końcowej uznała antysemityzm za zagrażający podstawom struktur demokratycznych Europy. Wezwała państwa członkowskie do monitoringu i energicznego przeciwstawiania się, poprzez odpowiednie i zdecydowane działania wymiaru sprawiedliwości, nie tylko czynom, ale także rozpowszechnianiu treści antysemickich poprzez słowo drukowane i mówione.

W lutym i październiku 2004 wzięliśmy udział w spotkaniu przedstawicieli organizacji pozarządowych z delegatami ECRI (European Commission against Racism and Intolerance - struktura powołana przez Radę Europy w 1994 roku), którzy opracowują drugi Raport na temat Polski. Zwracaliśmy uwagę na niezwykłą tolerancję wymiaru sprawiedliwości wobec rozpowszechniania materiałów szerzących nienawiść rasową (m.in. na stanowisko prezentowane przez rzecznika prasowego Ministerstwa Sprawiedliwości, że zysk osiągany ze sprzedaży takich wydawnictw może uzasadniać ich obecność np. w księgarniach).

            29 i 30 września 2004 w Willi Decjusza w Krakowie, na zaproszenie Stowarzyszenia Willa Decjusza, członkowie Oddziału Krakowskiego naszego Stowarzyszenia brali udział w międzynarodowej konferencji "Odbudowa pokoju w społeczeństwach postkonfliktowych. Rola mediów i organizacji obywatelskich."

            21 marca 2005 uczestniczyliśmy w organizowanej przez Polska Akcję Humanitarną "Loży przeciwko dyskryminacji". Na spotkaniu opracowano projekt "Kraków dla tolerancji". Obejmuje on szereg rozmaitych działań (warsztaty dla młodzieży, promocje książek, koncerty i wystawy), planowanych na październik 2005 roku. Krakowski oddział "Otwartej Rzeczpospolitej" jest uczestnikiem projektu.

Warszawa, 6 kwietnia 2005 r.